همه ما بطور طبیعی در روابط با افراد جامعه به دنبال تایید و قدردانی هستیم. حتی برخی از ما نسبت به اینکه دیگران در مورد ما چه فکری می‌کنند وسواس زیادی به‌خرج می‌دهیم. به همین دلیل است که هنگامی که فردی از ما انتقاد می‌کند یا بازخوردی دریافت می‌کنیم که از نظر ما مطلوب نیست، مدت‌ها در مورد علت آن و اینکه این بازخورد چه حسی را در فرد ایجاد کرده است فکر خواهیم کرد.
این افکار که حاصل انتقاد ناپذیری ماست باعث می‌شود احساسات اشتباهی به خود و دیگران پیدا کرده و گاهی دست از تلاش در راهی که پیش گرفته‌ایم برداریم. اما آیا راهی برای جلوگیری از این حس وجود دارد؟ اصلا چرا حس هراس از انتقاد در ما ایجاد شده است و چطور باید به فرد انتقاد پذیری تبدیل شویم؟
در ادامه سعی کرده‌ایم علاوه بر تعریف انتقاد، پاسخ درستی به این سوالات بدهیم.
معنی انتقاد چیست و چه تفاوتی با بازخورد دارد؟
همه ما در طول زندگی خود بارها مورد نقد قرار گرفته‌ایم؛ برخی از مواقع این انتقادها بسیار شدید و گاهی نیز شامل پیشنهاداتی جزئی بوده‌اند. اما رفتار و گفتار برخی از افراد باعث می‌شود به‌درستی متوجه نشویم به کدامیک از این انتقادات باید گوش دهیم و کدامیک را فراموش کنیم. بنابراین پیش از هرچیز لازم است بدانید انتقاد چیست و چه تفاوتی با بازخورد دارد.
فرهنگ لغت وبستر انتقاد و بازخورد را اینگونه تعریف می‌کند:
انتقاد برای نشان دادن شایستگی یا عدم شایستگی و قضاوت بر اساس آن به‌کار برده می‌شود. انتقاد نوعی ارزیابی برای پیدا کردن خطا یا مشکلات موجود در یک رفتار و عملکرد است.
این در حالی است که بازخورد انتقال اطلاعات اصلاح کننده و ارزشمند در مورد یک اقدام، فرآیند و رویداد، به منبع اصلی یا کنترل کننده آن است.
به‌طور مثال در محیط کار انتقاد تنها محدود به نظرات منفی مدیر نسبت به نحوه کار کردن زیر دستان خود می‌شود. اما بازخورد که قصد و نیت و نتیجه‌ای مثبت دارد در محیط کار شامل هر ایده و افکار سازنده‌ای است که گاهی ممکن است با انتقاد نیز همراه باشد.
همچنین قصد فردی که بازخورد می‌دهد افزایش کارایی در محل کار، بهبود روند کار گروهی، رفتار با مشتریان و ارتباط بین کارمندان و مدیران است. اما شخص منتقد در اکثر مواقع قصد دارد تنها روند کار یا شخصیت فرد را زیر سوال ببرد، بدون اینکه به بهبود نتیجه فکر کند.
چرا عدم انتقاد پذیری می‌تواند مضر باشد؟
همه ما افرادی را دیده‌ایم که نمونه بارز یک فرد انتقاد ناپذیر هستند. این افراد با شنیدن نظرات دیگران به‌سرعت ناراحت شده، جبهه می‌گیرند و گاهی نیز محیط را به‌سرعت ترک کرده و یا شروع به انتقاد متقابل می‌کنند. اما اگر حتی این مشکل را یک خصلت انسانی در نظر بگیریم، باید بدانیم عدم انتقادپذیری مشکلی است که می‌تواند باعث بروز آسیب‌های جدی در زندگی انسان شود.
حساسیت به انتقاد باعث می‌شود فرد بارها در طول روز تاثیر منفی انتقادها را به سمت خود جلب کند؛ حتی زمانی که انتقاد سازنده‌ای دریافت می‌کند نمی‌تواند از آن در جهت مثبت و برای توسعه فردی استفاده کند. اما فارغ از اینکه در اکثر مواقع انتقاد امری ناراحت‌کننده است، باید این را نیز بدانیم که بسیاری از این نظرات، در صورتیکه به شکل سازنده و درست بیان شوند، می‌توانند پیشنهادی برای پیشرفت حرفهای، اجتماعی و اخلاقی باشند و عدم پذیرش آن‌ها شانس شنیدن انتقادهای سازنده دیگر را نیز از ما دریغ می‌کند.
در این میان افراد انتقاد ناپذیر علاوه بر اینکه نمی‌توانند از این نظرات در جهت مثبت استفاده کنند، به‌طور مداوم احساساتی مانند افسردگی، اضطراب، خشم، شرم، نفرت، حالت تدافعی و کاهش اعتماد به نفس را تجربه می‌کنند. علاوه بر این افراد انتقاد ناپذیر گاهی دچار وسواس فکری شده و سعی می‌کنند مدام عملکرد خود را بررسی کنند، از خود انتقاد کرده و برای هر چیزی خود را سرزنش کنند.
چرا برخی از افراد انتقاد پذیر نیستند؟
در مقابل افراد انتقاد ناپذیر، افرادی نیز وجود دارند که با هر نقدی کاملا دوستانه برخورد می‌کنند، آن را می‌پذیرند و سعی دارند آن مشکل یا رفتار را حل کنند. اما چرا این دو گروه در نقطه مقابل هم هستند و چرا برخی نمی‌توانند کوچک‌ترین چیزی که در مورد خود و عملکردشان گفته می‌شود را تحمل کنند؟
انتقاد ناپذیری دلایل بسیاری دارد که در ادامه در مورد برخی از آن‌ها صحبت خواهیم کرد:
۱. انتقادهای تند و تیز
گاهی انتقادها بسیار تند است و به شخصیت فرد آسیب می‌زند. در این‌صورت فرد نمی‌تواند به صحبت اصلی توجه کرده و تنها به جملاتی که باعث آزار او شده است توجه می‌کند. در چنین شرایطی به دلیل آسیب‌های وارده، فرد از هرگونه نقدی هراس داشته و از آن فرار می‌کند.
۲. احساس شکست و ناامیدی
گاهی برخی از افراد متوجه می‌شوند که اطرافیان انتظار زیادی از آن‌ها دارند، روی درستی رفتار و عملکردشان حساب کرده و آن‌ها را از سایرین مجزا می‌دانند. در این‌صورت فرد با شنیدن انتقاد اطرافیان احساس شکست و ناامیدی شدیدی کرده و فکر می‌کند دیگر مورد توجه دیگران نیست.
۳. سوگیری شناختی
در برخی از مواقع نیز سوگیری‌های شناختی باعث می‌شوند افراد از اطلاعات مبهم، نتیجه گیری منفی داشته و نسبت به نقد دیگران حساس شوند. به‌طور مثال ممکن است فرد فکر کند مدیر او می‌خواهد با یک نقد ساده اکثر فعالیت‌های مثبت او را زیر سوال برده و حتی او را اخراج کند.
۴. اعتماد به نفس بالا
اعتماد به نفس بسیار بالا یا کمال‌گرایی نیز باعث می‌شود فرد به این فکر کند که همیشه کامل است، درست عمل می‌کند، درست فکر می‌کند و هیچ نقصی ندارد. به همین دلیل با روبرو شدن با نقد دیگران دچار افکار منفی و اضطراب و گاهی خشم می‌شود.
۵. احساس نادیده گرفته شدن
برخی از افراد نیز فکر می‌کنند بیش از حد توان خود برای انجام کاری وقت گذاشته‌اند، بنابراین زمانی که از آن‌ها انتقاد می‌شود احساس می‌کنند نه تنها از آن‌ها قدردانی نشده بلکه نتیجه سعی و تلاش آن‌ها نیز نادیده گرفته شده است.
۶. مشکلات روانی
همچنین تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که اضطراب، استرس و بیماری‌های روانی دارند بیشتر نسبت به شنیدن نقد دیگران حساسیت نشان می‌دهند.
اگر شما هم فرد انتقاد ناپذیری هستید و می‌خواهید علت آن را بدانید، کافی است این جمله را در ذهنتان کامل کنید “او از من انتقاد می‌کند، این به این معنی است که …”
چطور فرد انتقادپذیری باشیم؟
در ادامه سعی کرده‌ایم ۱۵ نکته مهم در رابطه با انتقادپذیری را بررسی کنیم که تمرین و تمرکز روی آن‌ها می‌تواند شنیدن انتقاد را برای شما راحت‌تر کند.
۱. نیت انتقاد کننده را صادقانه ارزیابی کنید
به این فکر کنید که شما هم مانند سایر انسان‌ها کامل نیستید و نواقصی دارید. همچنین کشف نقاط قوت و ضعفتان می‌تواند به شما کمک کند تا با ذهنی بازتر رو به سوی پیشرفت قدم بردارید. یکی از راه‌های شناخت این نقاط قوت و ضعف نیز نظرات دیگران است. بنابراین بهتر است درک کنید که انتقاد کننده بر علیه شما نیست و گاهی تنها حقیقت را می‌گوید.
۲. مخرب یا سازنده بودن انتقاد را ارزیابی کنید
پیش از اینکه عجولانه در برابر انتقاد تصمیم بگیرید باید این فاکتورها را در نظر داشته باشید.
- آیا برای فرد انتقادکننده مهم هستید؟
- آیا در حوزه‌ای که در آن نقد وارد است تخصص دارد؟
- آیا قصد دارد شما را راهنمایی کند که کاری را درست‌تر انجام دهید؟
- انتقادکننده مدیرتان است یا همکارتان؟
- آن فرد چه لحنی را برای انتقاد انتخاب کرده است؟
در انتها پس از مرور پاسخ این سوالات در ذهن و دریافت دید درست نسبت به نقدی که شنیده‌اید، سعی کنید به آن نقد به چشم یک دیالوگ بنگرید و در صورت تمایل در مورد حستان به آن جمله با فرد صحبت کنید.
۳. از کسی که انتقاد سازنده می‌کند سپاسگزاری کنید
کسانی که انتقاد سازنده می‌کنند، معمولا به دنبال موفقیت شما هستند. بنابراین حتی اگر قلبتان از شنیدن نقد آن‌ها شکسته شده و از اینکه اشتباه کرده‌اید ناراحت شده‌اید، باید انگیزه آن‌ها را درک کرده و از این افراد تشکر کنید.
۴. آرامش خود را حفظ کنید
زمانی که کسی محترمانه و به موقع از شما انتقاد می‌کند، باید بتوانید جلوی احساسات خود را بگیرید. حتی اگر نوعی بداخلاقی در رفتار فرد دیده می‌شود باید از برافروخته شدن، عصبانیت و واکنش‌های نادرست خودداری کرده و در آرامش صحبت کنید. چراکه احتمال اینکه بعدا پشیمان شوید زیاد است.
البته لازم نیست به عزت نفستان آسیب بزنید. بهتر است از فرد علت نقد را بپرسید و در صورت وجود سوء نیت آن را به‌سرعت تشخیص دهید.
۵. برای ضعف خود عذرخواهی کنید
زمانی که عذرخواهی می‌کنید به اطرافیان خود نشان می‌دهید که به بلوغ فکری رسیده‌اید، می‌توانید مسئولیت کاری که کرده‌اید را به عهده گرفته و نسبت به جبران آن اقدام کنید. همچنین عذرخواهی باعث می‌شود فضا از حالت بحث و جدل خارج شده و به محیطی برای همکاری و پیشبرد اهداف تبدیل شود.
۶. به جای لحن به پیشنهادات و انتقاد سازنده فکرکنید
این نکته را در نظر بگیرید که برخی از افراد انتقاد درستی از شما دارند، اما یاد نگرفته‌اند که چطور احساسات خود را کنترل کرده و با لحن درستی صحبت کنند. پس بهتر است به لحن افراد توجه نکنید و جملات آن‌ها را گوش بدهید. لحن و پیشنهاد را از هم جدا کرده و روی چیزهایی که باعث پیشرفتتان می‌شوند تمرکز کنید.
۷. انتقاد را شخصی سازی نکنید
یکی از دلایلی که افراد حاضر نیستند به انتقاد گوش بدهند این است که احساس می‌کنند شخص منتقد قصد دارد به آن‌ها توهین کند. آن‌ها معمولا نقد را یک حمله به حساب می‌آورند. برای اینکه بهتر به دیدگاه‌های دیگران گوش دهید باید شخصی‌سازی را رها کرده و به‌جای فکر کردن به شخص، روی آنچه می‌گوید تمرکز کنید.
۸. لبخند بزنید
لبخند موجب آرام شدن شما می‌شود؛ بنابراین لازم است هرچند کاذب، اما هنگام شنیدن نقد لبخند به لب داشته باشید. همچنین لبخند حس مثبتی در منتقد ایجاد کرده و باعث می‌شود جو از حالت سنگین خارج شود. به همین دلیل است که زمانی که می‌خندید منتقد سعی می‌کند رویکرد خود را نسبت به عملکرد شما معتدل‌تر کند.
۹. روی بازخوردهای قابل توجه وقت بگذارید
درست است که همه انتقاداتی که از شما می‌شود حقیقت ندارند، اما لازم است بارها آن‌ها را بازبینی کنید و به نکاتی که به پیشرفت شما کمک می‌کنند دقت کنید. این‌ها کدهای دستوری برای بهبود و پیشرفت شما هستند؛ بنابراین آن‌ها را در جایی ثبت کرده و از آن‌ها استفاده کنید.
۱۰. منتقد را ساکت کنید
گاهی انتقاد به دلیل انتظارات مختلف افراد و تفاوت دیدگاهشان است. به همین دلیل گاهی لازم است به‌جای گوش دادن به نقد آن‌ها، به منتقدان بگویید که می‌دانم انتظارات شما را برآورده نکرده‌ام، اما سعی می‌کنم دفعه بعدی بهتر عمل کرده و به نظر شما احترام بگذارم. همچنین می‌توانید نحوه ارائه بازخورد منتقدان را مدیریت کرده و از آن‌ها بخواهید در نقد بعدی خود به‌جای گله و شکایت نکات عملی‌تری بیان کرده و شما را در پیشبرد کارها حمایت کنند.
۱۱. اجازه دهید افراد بدانند اکنون زمان گوش دادن انتقاد نیست
گاهی احساساتتان به اندازه‌ای جریحه‌دار شده است که نمی‌خواهید به بحث ادامه دهید. در این شرایط نباید از کناره‌گیری از بحث احساس ضعف و گناه کنید. در مقابل باید به طرف مقابلتان بگویید که برای موضوع بحث احترام قائل هستید اما مایلید در مورد این موضوع در زمان و مکان بهتری صحبت کنید. پس از آن باید زمان مناسب را پیشنهاد بدهید. در این شرایط افراد زمان این را دارند که در نحوه بیان انتقاد خود و حتی در بیان کردن آن تجدید نظر کنند.
۱۲. در مورد احساستان با منتقد حرف بزنید
مبنای شما در تعامل با دیگران باید حفظ صلح و آرامش باشد. این در حالی است که سازگاری بیش از حد نیز می‌تواند به قیمت کاهش میزان اعتماد به نفس شما تمام شود. به همین دلیل گاهی باید حسی که در مورد صحبت‌ها و انتقادات فرد دارید را بیان کنید. کافی است زمان مناسب را برای صحبت پیدا کنید و با جملاتی که برگرفته از درایت و ذکاوت شماست، در مورد احساسات خود، دلایل انجام آن کار و حسی که نسبت به نقد و لحن صحبت فرد پیدا کرده‌اید صحبت کنید.
۱۳. با خودتان مهربان باشید
اگر بازخورد مخرب و انتقاد منفی دریافت کردید به‌جای زخم زدن مضاعف به خود، سعی کنید کمی با خودتان مهربان باشید. جملات منفی در ذهنتان مرور کنید، از خودتان تشکر کنید و دستاوردهای مثبت خود را به‌یاد بیاورید. به خود بگویید که ممکن است انتقاد دیگران شما را آزار دهد، اما نمی‌تواند ذهن شما را تحت کنترل خود در بیاورد.
۱۴. ابراز احساسات کنید
درست است که در بالا اشاره کردیم که باید احساسات خود را کنترل کرده و در برابر انتقاد عصبانی نشوید، اما گاهی فرو بردن خشم بیشتر به شما آسیب می‌زند. بنابراین اگر جلوگیری از بروز حس عصبانیت برایتان غیر ممکن است، بهتر است آن را بروز داده یا در مورد آن بنویسید. کم کم یاد می‌گیرید آن را خلاقانه و متفاوت بروز دهید.
۱۵. روابط خود را با افراد مضر کم کنید
دنیا پر از افرادی است که خصلت‌ها و ویژگی‌های متفاوت دارند. برخی از آن‌ها عادت دارند با کوچک کردن بقیه خود را بالا بکشند. به همین دلیل بهتر است رابطه و تعامل خود را با افرادی که عادت دارند با انتقاد منفی دیگران را ضعیف کنند قطع کنید. در این شرایط می‌توانید به نقد از زاویه دیگری بنگرید و به آن نگاهی مثبت داشته باشید.
برای انتقاد پذیری با چه کسانی مشورت کنیم؟
انسان موجودی پیچیده است و گاهی برخی از افراد با وجود رعایت نکات بالا و سعی و تلاش بسیار نیز نمی‌توانند در برابر انتقاد آرامش خود را حفظ کنند. در چنین شرایطی این امکان وجود دارد که با کمی صحبت و مشورت با افراد متخصص مشکل اصلی در عدم انتقادپذیری فرد مشخص شده و موانع از سر راه برداشته شود.
یکی از بهترین حوزه‌هایی که می‌تواند از افراد در این مسیر حمایت کند، کوچینگ توسعه فردی است. تخصص، دانش و تجربه یک کوچ بهترین راهنما در درک شرایط موجود و شناخت موانع است. یک کوچ صبورانه همراه افراد قدم بر می‌دارد تا بتوانند مشکلات خود را شناخته و مسیر درست را در بهبود و توسعه فردی پیدا کنند.
من افسر اسدی کوچ مورد تایید فدراسیون بین‌المللی کوچینگ هستم.
برای ثبت نام در یک جلسه کوچینگ رایگان، فرم زیر را پر کنید
پاسخ به سوالات متداول
فرق انتقاد و تخریب چیست؟
انگیزه فردی که انتقاد می‌کند اصلاح و سازندگی است؛ به طوری که شما متوجه می‌شوید برای فرد مهم هستید. اما فردی که تخریب می‌کند به منافع خود و خراب کردن طرف مقابل فکر می‌کند. انتقاد همه فهم، منطقی و قابل بحث است اما فرد تخریب کننده با پاسخ‌های شما گوش نمی‌دهد، شرایط را درک نکرده و در اکثر مواقع با جملات و واژه‌های تند حرف می‌زند.
چطور روحیه انتقاد پذیری را در خود پرورش دهیم؟
در بیشتر مواقع منتقد قصد دارد روند کار بهتر پیش برود، بنابراین از شخصی‌سازی انتقاد خودداری کرده و به نیت‌های مثبتی که فرد دارد فکر کنید. به خاطر عملکرد خود عذرخواهی کرده و به جای بازخواست کردن سریع خودتان را بخشیده و سعی کنید جبران کنید. همچنین اگر از لحن منتقد ناراحت شدید باید احساسات خود را با او در میان بگذارید.
با انتقادات مخرب چطور روبرو شویم؟
به افراد بگویید در حال حاضر فرصت شنیدن حرفهای آن‌ها را ندارید و بهتر است در زمان مناسب و با لحن بهتر باهم صحبت کنید. همچنین باید به یاد داشته باشید در برابر هر قدم بزرگ ممکن است با مخالفت‌هایی روبرو شوید، پس بهتر است با خود مهربان باشید. همچنین هنگام حرف زندن با انتقاد کننده باید آرام باشید، لبخند بزنید و سعی کنید ارتباط خود را با افراد سمی و مضر کم کنید.
