عزت نفس پایین یعنی بگوییم: «نه! من لایق تحسین نیستم!». این اعتقاد قلبی ما نسبت به خودمان است، اگر عزت نفس‌مان آسیب‌دیده و مخدوش شده باشد. عبارات زیر آشنا نیست؟
« نه بابا! زیبای‌ام کجا بود. آخر دماغم را ببینید!»
«نه واقعا! آنقدرها باهوش نیستم، موفقیتم شانسی بوده.»
«داری دستم می‌اندازی؟ این اخلاق من آنقدرها هم که شما می‌گویی چیز خاصی نیست.»
کسی که عزت نفس پایینی دارد هر گونه تعریف و تمجیدی را پس می‌زند. عمیقا خودش را لایق دوست داشتن و موفقیت و خوشبختی نمی‌داند. رفتارهای بد دیگران را قبول می‌کند و فکر می‌کند حقش است که با او بدرفتاری شود.
همه ما کم و بیش این حال را تجربه کرده‌ایم. عزت نفس ماهیتی سیال دارد و در طی زندگی تغییر می‌کند. مهم این است نگذاریم عزت نفس پایین تبدیل به حالی دایمی در ما شود.
با این مثال برویم ببینم عزت نفس واقعا چیست و چه تفاوتی با اعتماد به نفس دارد. چند راهکار هم یاد می‌گیریم برای اینکه دست به کار شویم و ببینیم چطور می‌شود عزت نفس پایین را ترمیم کرد.
عزت نفس چیست؟
عزت نفس به این مفهوم اشاره می‌کند که برای خودمان ارزش قائل هستیم یا خیر. به باوری که نسبت به خودمان داریم در روانشناسی خودپنداره یا خودانگاره می‌گویند. که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. خودپنداره منفی منجر به کاهش عزت نفس می‌شود.
به زبان ساده، اگر دیدگاه کلی ما نسبت منفی باشد و مدام حس دوست نداشتنی بودن داشته باشیم، یعنی عزت نفس‌مان نیاز به ترمیم دارد. خوشبختانه عزت نفس ما در نتیجه تجارب زندگی و تعامل با افراد دیگر رشد و تغییر می‌کند. یعنی می‌شود با آگاهی و مراقبت رشدش داد.
تفاوت عزت نفس با اعتماد به نفس
اعتماد به نفس، آگاهی و باور ما نسبت به مهارت و توانمندی‌هایمان است. ما ممکن است اعتماد به نفس بالایی داشته باشیم و مطمئن باشیم از پس موقعیت‌های سخت کاری یا عرصه‌هایی خاص بر می‌آییم اما، عزت نفس‌مان همچنان پایین باشد.
اگر اعتماد به نفس‌مان بالا باشد و عزت نفس پایین چه شکلی است؟ ما یک عالمه دستاورد در زندگی‌مان خواهیم داشت، بدون اینکه از دستاوردمان لذت ببریم یا به خاطرش به خودمان افتخار کنیم. در واقع هیچ کدام از دستاوردهای بیرونی منجر به رضایت درونی ما از خودمان نخواهد شد.
عزت نفس پایین ترمیم شدنی است؟
عزت نفس از این جهت جالب است که از تعامل پیچیده‌ای بین افکار و احساسات ما در مورد خودمان و بازخوردهایی که از دیگران دریافت می کنیم تغییر شکل می‌دهد. می‌شود گفت این تعامل به محض تولد شروع می‌شود و در طول زندگی ما ادامه پیدا می‌کند. در ادامه مقاله بیشتر به این تعامل می‌پردازیم.
آگاهی‌های تسکین‌دهنده
به عنوان مثال، کسانی که اختلال نقص توجه دارند معمولا قبل از تشخیص پزشکی و آگاهی در مورد مشکل‌شان، معمولا مدام در مدرسه و خانواده به تنبل و حواس پرت بودن متهم شده‌اند. در این صورت احتمالا خودانگاره اشتباهی در آن‌ها شکل گرفته که به اندازه کافی خوب و ارزشمند نیستند.
در صورتی که این صرفا یک اختلال پزشکی بوده که به دلیل نا آگاهی اطرافیان به عزت نفس آن‌ها آسیب زده. تشخیص پزشکی و آگاهی این افراد از مشکل‌شان یک تسکین بزرگ برای عزت نفس‌شان است.
اگرچه برخی از آسیب‌های محیط ممکن است نیاز به کار درمانی جدی‌تری داشته باشد، اما صرف آگاهی از مشکل هم، به ترمیم عزت نفس کمک می‌کند.
خودآگاهی چیست؟ ۶ راهکار برای تقویت خودآگاهی و بررسی مزایای آن
مسئولیت ترمیم عزت نفس پایین را به عهده بگیریم
مثال‌های فراوان دیگری وجود دارد که ممکن است به دلیل درک نشدن‌مان از سمت محیط خودانگاره منفی در ما شکل گرفته باشد تا خود را بی‌ارزش بدانیم؛ اما اینجا دنبال این نیستیم که مقصر پیدا کنیم.
همه ما کم و بیش در معرض این نوع آسیب‌ها بوده‌ایم و هستیم. مهم این است که مسئولیت ترمیم آن را به عهده بگیریم.
عزت نفس پایین و راه‌های کمک کننده
با یک جستجوی ساده در اینترنتت صدها راه حل برای جلوگیری از افکار مخرب به منظور ترمیم عزت نفس پایین پیدا می‌کنیم. اما یادمان باشد این یک فرآیندی نیست که بشود چکشی با آن برخورد کرد.
مثلا به خودمان بگوییم این ۴ تا کار را انجام بدهم تا آخر هفته عزت نفسم درست می‌شود! روان آدمی اینطوری کار نمی‌کند. پس صبورانه موارد زیر را در زندگی مان مدنظر بگیریم.
در این مقاله بیش از همه به نقشی که ارتباطات انسانی می‌تواند در رشد عزت نفس بازی کنند می‌پردازیم.
۱. تعامل با افرادی که منصفانه بازخورد می‌دهند
یادمان باشد بالا بردن عزت نفس به تنهایی کار سختی است. همانطور که اشاره کردیم، توجه به عزت نفس فرآیندی است که باید با آگاهی آن را در زندگی‌مان جاری کنیم. زمان می‌برد و همراهی درمانگر، کوچ یا دوستانی مثبت و حامی کمک می‌کند هوشیار‌ی‌مان را نسبت به مراقبت از آن حفظ کنیم.
سعی کنیم افرادی را وارد زندگی‌مان کنیم که به ما بازخورد مثبت بدهند و راه تعامل با آن‌ها را باز بگذاریم. خوب است که با یک دوست تماس بگیریم و از او بپرسیم که آیا او فکر می‌کنند که من بدترین مادر جهان هستم؟ یا بی عرضه‌ترین آدم برای کنترل زندگی‌ام؟
البته تا زمانی که کاملاً مطمئن باشیم که آن‌ها این حرف ما را تایید نمی‌کنند!
۲. گذراندن زمان با کیفیت و لذت بخش با یک دوست
حالا شاید حال دوستمان خوب نبود یا حوصله صحبت کردن نداشت و اوضاع بدتر شد! در صورتی که کسی که همراه ما در این مسیر است یک فرد متخصص نباشد، تکیه کردن به اطرافیان برای مکالمه‌های حساس، ممکن است کمی ریسک داشته باشد. اما لازم نیست همیشه این تعامل از نوع حرف زدن باشد؛ یک راه دیگر این است با کسی که از بودن با او لذت می‌بریم، فقط کار جالبی انجام دهیم.
صرف تعامل و معاشرت با کیفیت با آن شخص باعث افزایش عزت نفس ما می‌شود. فقط به این دلیل که می‌دانیم که هر دوی ما اوقات خوبی را سپری می‌کنیم. با این تجربه این پیام تسکین دهنده می‌تواند به سمت عزت نفس ما برود که:«به دیگران با من خوش می‌گذرد! پس من آدم خوب و جالبی هستم!»
۳. تعامل معنادار در سکوت
یک عمل محبت آمیز برای دیگری انجام دهیم. منتظر جواب و تشکر هم نباشیم. آن‌ها اصلا مجبور نیستند از ما قدردانی کنند. حتی لازم نیست بدانند که آن کمک یا محبت را چه کسی انجام داده است.
این نوع تعامل بی سر و صدا می‌تواند عزت نفس ما را افزایش دهد؛ فقط به این دلیل که می‌دانیم این کار را خوب انجام داده‌ایم. حتی اگر خیلی واضح (برای خودمان)، به این نیت باشد که احساس بهتری نسبت به خودمان پیدا کنیم. از کارهای خیریه گرفته تا گذاشتن یک شکلات روی میز همکارمان.
۴. ارتباط ساده با غریبه‌ها
در جایی پیاده روی یا دوچرخه سواری کنیم که در آن افراد دیگر را ببینیم و در طول مسیر به کسی لبخند بزنیم یا سرمان را تکان دهیم یا «سلام» بگوییم.
ارتباط ساده با دیگران می‌تواند عزت نفس ما را افزایش دهد. اگر هم گاهی غریبه‌ها واکنش خوبی نشان ندهند مهم نیست، چون غریبه هستند و جایگاه عاطفی در زندگی‌مان ندارند که دلمان بخواهد بشکند!
۵. یادگیری کارهای جدید در جمعی جدید
برای یک کلاس یا نوع فعالیت دیگر ثبت نام کنیم. جالب اینجاست که انتظار درگیر شدن با دیگران و یادگیری چیزهای جدید، می‌تواند عزت نفس را بهبود بخشد.
شاید ضرورتا برنامه‌ای برای پول درآوردن درکار نباشد و یک یادگیری دلی را شروع کنیم. صرف جا بازکردن برای فرآیند یادگیری، می‌تواند از آن مسیرهای شفادهنده باشد.
۶. گوش دادن به دیگران
به حرف دیگران گوش کنیم. بیرون آمدن از ذهن و روان خود با گوش دادن واقعی به دیگران و فکر کردن در مورد آن‌ها، می‌تواند تا حد زیادی احساس ما را نسبت به خودمان بهتر کند.
گوش دادن فعال: چطور شنونده خوبی باشیم؟
درها را برای پذیرش چیزهای خوب باز بگذاریم
عزت نفس نقش مهمی در حس رضایت از زندگی دارد. عزت نفس پایین باعث می‌شود خودمان را لایق خوشبختی، عشق یا موفقیت ندانیم و حتی اگر برایمان اتفاق بیافتد، از درون آن را پس بزنیم.
انگار درها را به رو خودمان می‌بندیم تا هیچ حس خوب یا نوازشی وارد نشود و فقط منفی‌ها را می‌پذیریم. این کار ممکن است ناخودآگاه رخ بدهد.
ارزشش را دارد که با هر کیفیتی از عزت نفس، روی بهبود مداوم آن سرمایه‌گذاری کنیم. عزت نفس مراقبتی همیشگی می‌خواهد، مثل تمام کارهای خوبی که برای سلامت ذهن و روانمان باید انجام دهیم.
