همه ما رفتارهای بد یک نوجوان را دیده‌ایم و می‌دانیم سال‌های نسبتا طولانی دوره نوجوانی می‌تواند چالش‌های زیادی را برای والدین و اطرافیان به همراه داشته باشد. اخم کردن، مشاجره، دروغ گفتن، سرکشی، خودمختاری و ناسازگاری با اطرافیان تنها چند مورد از رفتارهای نوجوانان است. این در حالی است که بسیاری از والدین فارغ از اینکه تربیت یک نوجوان بداخلاق مستلزم به کارگیری راهکارهای هوشمندانه، منظم و برنامه ریزی شده است، صبوری خود را در برابر یک نوجوان بداخلاق از دست می‌دهند و تصمیم می‌گیرند مانند دوران کودکی با او رفتار کنند.
اما سوال اینجاست که چطور می‌توانیم بدون اینکه فرزندمان را شدیدا تحت کنترل خود در آوریم رفتارهای او را مهار کنیم؟ در ادامه این مقاله بایدها و نبایدهای مهم در رفتار با نوجوان بداخلاق را بررسی خواهیم کرد.
چرا نوجوانان بداخلاق می‌شوند؟
پیش از اینکه بدانیم با نوجوان پرخاشگر چه کنیم باید در مورد علت رفتار نوجوانان بیشتر بدانیم. درست است که بداخلاقی نوجوان یک قانون کلی نیست اما اکثر ما با بدخلقی نوجوانان روبرو شده‌ایم؛ چیزی که برای اکثر والدین به معضلی غیر قابل حل و ناراحت کننده تبدیل شده است.
شاید اگر علت بی احترامی فرزندان به والدین و رفتارهای یک نوجوان بداخلاق را بدانید راحت‌تر بتوانید او را درک و رفتارش را کنترل کنید.
نوجوانی سنی است که در آن فرد معنی استقلال را می‌فهمد و برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کند. این در حالی است که به عقیده روانشناسی ذهن، بخش‌هایی از مغز فرد که بهبود تصمیم گیری و کنترل تکانه را به عهده دارد هنوز به رشد کامل نرسیده است؛ بنابراین فرد هنوز برای تصمیم گیری عاقلانه و منطقی به بلوغ عاطفی نرسیده است.
عطش نوجوان برای رسیدن به استقلال و ناتوانی‌اش، تعارضاتی را در او به وجود می‌آورد که او را تبدیل به یک نوجوان بداخلاق می‌کند. این تعارضات ممکن است فراتر از تغییر خلق و خو باشد و منجر به نوشیدن الکل، کشیدن سیگار و داشتن رابطه جنسی حفاظت نشده شود.
نکته دیگر این است که یک نوجوان هنوز یاد نگرفته است چطور با مخالفت‌ها و اختلاف نظرها مقابله کرده و خواسته‌های خود را در زمینه استقلال فردی بیان کند. عدم توجه والدین به حریم خصوصی فرد نیز ممکن است او را تبدیل به یک نوجوان بداخلاق کرده که سعی دارد با پرخاشگری و بی احترامی از حقوق خود دفاع کند.
البته ناگفته نماند که یک نوجوان بداخلاق ممکن است به دلیل تغییرات هرمونی، احساس استرس و اضطراب، تغییر دیدگاه سریع و تحت تاثیر قرار دادن اطرافیان شروع به پرخاشگری و بی‌احترامی کند.
۱۰ راهکار برای بهبود رابطه با نوجوانان بداخلاق
درست است که فرزند و نوجوان بداخلاق شما رفتارهای غیر قابل تحملی دارد، اما ممکن است هنوز برای برقراری ارتباط و صحبت کردن با شما ارزش قائل باشد؛ ولی نمی‌داند اینکار را چطور انجام دهد. اگر فرزندتان رفتارهای نابهنجاری دارد، با در نظر گرفتن نکات زیر می‌توانید به درک بهتر شرایط او و بهبود روابطتان کمک کنید.
۱. نوع برخورد خود را تغییر دهید
ایجاد تغییرات زیر در برخورد با یک نوجوان بداخلاق می‌تواند بسیار مفید باشد:
- در هر حالتی آرام باشید و با آرامش صحبت کنید.
- گاهی لازم است طنز را وارد صحبت خود کنید. خنده باعث می‌شود بحث از بن بست خارج شده، دیدگاه جدیدی وارد بحث شود و لحن بین دو طرف ملایم‌تر شود. البته باید از تحقیر و طعنه اجتناب کنید.
- برخی از رفتارها مانند شانه بالا انداختن و نگاه‌های از سر بی‌حوصلگی را نادیده بگیرید.
- گاهی برخی از رفتارها از نظر شما بی احترامی است اما برای یک نوجوان نشانه دیگری دارد. می‌توانید دیدگاه‌تان را بدون پرده با او در میان بگذارید.
- هنگام بروز رفتارهای محترمانه و سازگارانه او را تشویق کنید.
۲. رابطه خوب و سازنده‌ای را با او برقرار کنید
برای ایجاد یک رابطه سازنده بین خود و نوجوان بداخلاق تان می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- زمانی که با فرزندتان هستید سعی کنید به گونه‌ای باشید که دوست دارید او رفتار کرده و حرف بزند.
- اگر تنش زیادی بین شما وجود دارد بهتر است از یک فرد بزرگسال و قابل اعتماد دیگری بخواهید با او صحبت کند. به‌طور مداوم به فرزندتان تاکید کنید که چیزی مانع دوست داشتن شما نیست و هیچ چیز نمی‌تواند رابطه شما را با او خراب کند.
۳. قوانین درستی تنظیم کنید
گاهی نوجوانان از خطوط قرمز عبور می‌کنند تا واکنش والدینشان را ببینند. بنابراین در برخورد با یک نوجوان بداخلاق لازم است قوانین روشنی ایجاد کنید و عواقبی برای شکستن آن قوانین تعیین کنید. به‌طور مثال به او بگویید که عواقب سرپیچی از قوانین و دیر بازگشتن به خانه، ماندن در خانه در آخر هفته آینده است.
اگر از فرزندتان بخواهید که در این قانون گذاری‌ها با شما مشارکت داشته باشد با مقاومت کمتری روبرو خواهید شد.
۴. قوانین تنظیم شده را مکتوب کنید
برای اینکه همه افراد، حتی نوجوان بداخلاق تان این قوانین را به دقت بدانند، آن‌ها را به صورت فهرستی مکتوب تنظیم کرده و از همه بخواهید به عنوان یک قرارداد رفتاری پای آن را امضا کنند. پس از آن لازم است آن را در جایی که قابل مشاهده است (بطور مثال در بالای جاکفشی در ورودی منزل) نصب کنید. این قوانین و عواقبی که برای زیر پا گذاشتن آن تعیین می‌کنید باید کاملا واضح و بدون ابهام نوشته شوند.
۵. محکم و ثابت قدم باشید
نوجوانان مهارت بالایی در دستکاری قوانین دارند و کاملا تشخیص می‌دهند که شما به عنوان والدین چه زمان‌هایی از خود ضعف نشان می‌دهید. حتی پیگیر است که از دوستان خود بپرسد که چگونه پدر و مادرمان را برای بیرون رفتن راضی کنیم. بنابراین حتی اگر یکبار در برابر رفتارهای او کوتاه بیایید و قوانینی که در برابر سرپیچی تنظیم کرده‌اید را نادیده بگیرید، دیگر نمی‌توانید انتظار داشته باشید او به رعایت آن‌ها پایبند باشد.
برای این منظور لازم است هم پدر و هم مادر با هم یک صدا باشند. در این صورت نوجوان می‌داند که با مراجعه به یکی دیگر از والدین نمی‌تواند از نرمش او استفاده کرده و قوانین را زیر پا بگذارد. البته فراموش نکنید که در عین داشتن رفتاری قاطع، منصف و فهمیده باشید و با او همدلی کنید.
۶. قوانینی که برایتان مهم است را مشخص کنید
داشتن یک پدر و مادر قاطع، مقرراتی و خشک چندان برای فرزندان بخصوص یک نوجوان بداخلاق جذاب نیست. بنابراین اشکالی ندارد اگر هر از گاهی در برابر زیرپا گذاشتن قوانین کوچک تسلیم شوید. لازم است از پیش قوانینی که برایتان بسیار مهم هستند را مشخص کنید. به طور مثال اگر نوجوانتان استثنائا نیاز دارد یک هفته تا دیر وقت در مهمانی دوست خود حضور داشته باشد، در صورتی که خطری مانند اعتیاد به الکل و مواد مخدر برای او نداشته باشد این مورد را بپذیرید. از خود او نیز بخواهید در این زمینه تحقیق کند.
۷. الگوی خوبی باشید
اگر قانونی را تنظیم می‌کنید حتی یکبار و از روی سهل انگاری نیز نباید آن را زیر پا بگذارید. در واقع خود شما باید پایبندترین فرد به قوانینی که وضع کرده‌اید باشید. به‌طور مثال اگر برای کنترل نوجوان بداخلاق تان فحش دادن را ممنوع کرده‌اید اما خودتان ناخودآگاه فحش می‌دهید، این مجوز را برای او صادر کرده‌اید که قوانین را زیر پا بگذارد.
۸. مسئولیت پذیری را آموزش دهید
بخش مهمی از فرزندپروری مربوط به آموزش تصمیم گیری و مسئولیت پذیری است. نوجوان شما باید بیاموزد که هر انتخابی – چه خوب و چه بد – عواقبی دارد که باید مسئولیت آن را بپذیرد. اگر نوجوان بداخلاق شما تصمیم گرفته است کارهای خطرناکی انجام دهد، باید به او یادآوری کنید که عوارض مصرف مواد مخدر، بارداری ناخواسته، کشیدن سیگار، نوشیدن مشروبات الکلی و رانندگی در حالت مستی چیست.
این را نیز به‌یاد داشته باشید که نوجوان شما با وجود همه آگاهی‌ها و آماده سازی‌ها، بازهم ممکن است اشتباهاتی داشته باشد. نکته مهم این است که به او بیاموزید از این اشتباهات درس بگیرد و مسئولیت کارهایی که انجام داده است را گردن بقیه نیندازد.
۹. از دور مراقب نوجوانتان باشید
یکی از بهترین راهکارها برای کنترل یک نوجوان بداخلاق این است که بدانید او چه کار می‌کند و با چه کسانی معاشرت دارد. لازم نیست او را تعقیب کنید، وسایل او را بازرسی کرده یا به مکالمات او گوش بدهید. تنها باید مانند یک دوست از او بپرسید که روز خود را چطور گذرانده، با دوستان خود کجا رفته و چه کارهای کرده است.
علاوه بر این لازم است برخی از علائم مانند علاقه به ترک تحصیل، کاهش یا افزایش وزن شدید، علاقه بیش از حد به تنهایی، اختلالات خواب یا صحبت در مورد خودکشی را جدی گرفته و به سرعت با یک پزشک یا درمانگر صحبت کنید.
۱۰. سعی کنید درک درستی از شرایط او پیدا کنید
ممکن است دوران نوجوانی خودتان را فراموش کرده باشید، اما باید بدانید این دوران برای خود شما نیز بسیار پر فراز و نشیب و سرشار از استرس بوده است. یک نوجوان برای اینکه در مدرسه خوب عمل کند، در موقعیت‌های مختلف برتر باشد، با دوستان خود سازگار شود و با افکار تازه خود کنار بیاید فشار زیادی را تحمل می‌کند.
بنابراین بهتر است قبل از اینکه از یک نوجوان بداخلاق انتقاد کنید، بفهمید که چه چیزی باعث این تغییر رفتار شده است. آیا در مدرسه مشکلی دارد، آیا با پسر یا دختری ارتباط برقرار کرده است و آیا کسی او را آزار می‌دهد؟ بنابراین بهتر است محیط امن و مطمئنی را فراهم کنید تا او بتواند به‌راحتی و بدون پرده با شما صحبت کند. در چنین موقعیتی از او بخواهید در مورد همه چیز حتی مسائل جنسی، سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر نیز با شما صحبت کند.
ایجاد بهترین شرایط برای صحبت کردن با یک نوجوان بداخلاق بسیار سخت است؛ مهمترین نکته این است که مکالمه شما نباید خشک و رسمی بوده و نباید او را قضاوت و امر و نهی کنید. برای جلوگیری از درگیری فرزندتان به مواد مخدر و مضر نیز راهکارهای زیر می‌تواند بسیار مفید باشد:
- از هر زمانی برای صحبت نامحسوس در مورد مضرات مواد مخدر، الکل و سیگار استفاده کنید. لازم به ذکر است برای جلوگیری از رفتارهای نامناسب نوجوانان این زمان‌ها باید بسیار هوشمندانه انتخاب شده و شکل امر و نهی نداشته باشند.
- مثال‌هایی از برخی از اطرافیان که درگیر این مسائل شده و به بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان مبتلا شده‌اند بیاورید.
- از آنجایی که تاثیر همسالان و دوستان بسیار زیاد است، در مورد دوستان او سوال کرده و سعی کنید او را مجاب کنید که رابطه خود را با افرادی که درگیر مواد مخدر یا مشروب هستند محدود کند.
- اگر حس کردید نوجوانتان سیگار یا مشروب امتحان می‌کند، واکنش تند و خشنی نشان ندهید و دوستانه از او در این مورد سوال کنید.
- اگر در فرزندتان نشانه‌هایی از اعتیاد به یک دارو، مواد مخدر یا مشروب پیدا کردید بهتر است بلافاصله با او و یک متخصص صحبت کنید.
لازم است به‌یاد داشته باشید که در هر شرایطی باید به فرزندتان بفهمانید که در هر حالت و هر موقعیتی او را دوست خواهید داشت.
هنگام مواجهه با نوجوان بداخلاق باید از چه رفتارهایی پرهیز کنید؟
هنگام برخورد با یک نوجوان بداخلاق لازم است به یک سری نبایدها نیز توجه کنید. اجتناب از سه مورد زیر می‌تواند به بهبود روابط شما کمک کرده و ارتباطتان را با نوجوانتان عمیق‌تر کند.
۱. مشاجره
یکی از رفتارهایی که می‌تواند تاثیر منفی در روابط شما با یک نوجوان بداخلاق بگذارد، مشاجره است. چراکه وقتی عصبانی می‌شوید الفاظی را به‌کار می‌برید که می‌تواند اوضاع را بدتر کند. از طرفی صحبت کردن در آرامش در حالی که به شدت از دست فرزندتان ناراحت هستید بسیار دشوار است. بنابراین بهتر است بحث را زمانی ادامه بدهید که آرام‌تر شده‌اید.
۲. حالت تدافعی
حالت تدافعی، امرو نهی کردن و واکنش نشان دادن نسبت به هر گونه برخورد نیز یکی از رفتارهای بسیار مضر است. هنگام ناراحتی و عصبانیت از نوجوان بداخلاق تان به این فکر کنید که او در حال بزرگ شدن است و در راه کسب استقلال از خانواده ممکن است رفتارهای نامناسبی از خود نشان دهد. این باعث می‌شود کمتر از دست رفتارهای او ناراحت شوید.
به‌جای اینکار لازم است کمی به صحبت‌های او گوش بدهید تا نوجوانتان یاد بگیرد چطور به صحبت‌های شما گوش بدهد.
۳. غر زدن
طعنه و کنایه، غر و نق زدن در واکنش به رفتارهای مختلف باعث تشدید ناهنجاری‌های یک نوجوان بداخلاق می‌شوند. این رفتارها علاوه بر اینکه تاثیری ندارند باعث می‌شوند فرزندتان کمتر از شما حرف شنوی داشته باشد؛ بنابراین رنجش و فاصله بین شما بیشتر شده و ناامیدی شما تشدید می‌شود.
با یک متخصص مشورت کنید
گاهی در برخورد با یک نوجوان بداخلاق حتی به‌کار بردن راهکارهای بالا نیز کارساز نیست. در چنین مواقعی ممکن است اوضاع با نشان دادن رفتارهایی مانند افسردگی، گریه، تحریک پذیری بیش از حد، کناره گیری از خانواده، ترک فعالیت‌های معمول، فرار از خانه یا مدرسه و خشونت فیزیکی و کلامی از قبل نیز بدتر شود.
در چنین مواقعی علاوه بر مشورت با یک روانشناس یا مشاور، می‌توانید از متخصصین در حوزه کوچینگ نوجوانان نیز کمک بگیرید. یک کوچ با تخصص و دانشی که در حوزه‌های روابط بین فردی و نوجوانان دارد می‌تواند در پیشبرد اهداف و بهبود روابطتان همراه شما باشد. این نکته را نیز در نظر بگیرید که مسیر شما هنگام تلاش برای ایجاد ارتباط با یک نوجوان بداخلاق با حمایت‌های یک کوچ هموارتر می‌شود.
من افسر اسدی کوچ مورد تایید فدراسیون بین‌المللی کوچینگ هستم.
برای ثبت نام در یک جلسه کوچینگ رایگان، فرم زیر را پر کنید
پاسخ به سوالات متداول
علت بداخلاقی نوجوانان چیست؟
نوجوانان شرایط سختی را پشت سر می‌گذارند، چراکه سطح هورمون‌های آن‌ها به شدت در حال نوسان است و نیازهای جدیدی مانند استقلال پیدا می‌کنند. این در حالی است که هنوز اکثر والدین به آن‌ها به چشم یک کودک نگاه می‌کنند. علاوه بر این نوجوانان هنوز بلد نشده‌اند درست بحث کرده و نیازهای خود را بیان کنند؛ همین باعث بروز خشم و عصبانیت می‌شود.
با نوجوان بداخلاق خود چطور رفتار کنم؟
ابتدا باید سعی کنید الگوی خوبی باشید و رابطه خوب، دوستانه و سازنده‌ای با او برقرار کنید. او را تحت فشار نگذارید و سعی کنید قبل از شماتت او درک درستی از وضعیت او داشته باشید. از او بخواهید علت عصبانیت خود را به شما بگوید و سعی کنید فعالانه به او گوش دهید. همچنین نباید او را مستقیم تحت کنترل گرفته و باید از دور مراقب او باشید.
آیا فرزند بداخلاق من معتاد شده است؟
شاید فرزند بداخلاق شما به راحتی از سیگار، مشروبات الکلی و سایر مواد مخدر حرف بزند، اما نباید به سرعت نتیجه بگیرید که او معتاد شده است. ابتدا دوستان او را بشناسید و اگر مناسب نیستند در موردشان با او صحبت کنید.
