عدم توانایی در پاسخگویی به خود و دیگران می‌تواند باعث احساس ناامیدی و کمبود اعتماد به نفس شود. اما با مسئولیت پذیری حتی اگر از عملکرد خود راضی نباشید نیز متوجه می‌شوید که قادرید کنترل زندگی خود را به‌دست بگیرید؛ بنابراین احساس مثبت‌تری نسبت به خود پیدا می‌کنید. این نگرش و احساس مثبت به عنوان یک عامل پیشگیرانه عمل کرده و جلوی بروز احساسات بد و منفی که نسبت به خود دارید را می‌گیرد.
اما مزایا و فواید مسئولیت پذیری به همین جا ختم نمی‌شود. بنابراین اگر شما هم تصمیم گرفتید با پذیرفتن مسئولیت کارها و تصمیماتی که می‌گیرید، زندگی خود را بهبود ببخشید باید با راهکارهایی که متخصصان توصیه می‌کنند آشنا شوید. در ادامه این نوشته در مورد مسئولیت پذیری، مزایا و راهکارهای ارتقاء آن اطلاعات بیشتری کسب خواهید کرد.
مسئولیت پذیری چیست؟
پیش از هر چیز برای ارتقاء زندگی فردی، اجتماعی و شغلی، باید بدانید منظور از مسئولیت پذیری چیست؟ همه ما معانی زیادی برای این واژه شنیده‌ایم؛ علت آن نیز این است که حقایق در این حوزه بسیار است. اما به‌طور کل می‌توان گفت مسئولیت پذیری از جمله مهارت های نرم است و معنی آن در زندگی و حوزه‌های اجتماعی و شغلی را در موارد زیر خلاصه کرد:
- نقش‌های خوب و بدی که در زندگی ایفا می‌کنید را بپذیرید.
- دیگران را سرزنش نکنید و مسئولیت آنچه برای شما پیش آمده است را بپذیرید.
- در برابر کار اشتباهی که انجام داده‌اید عذرخواهی کنید.
- بپذیرید که عملکرد دیگران در زندگی شما نقش کمرنگی دارد و اعمال خود شما باعث شده است که در موقعیت کنونی باشید.
- در صورت انجام کار خوب و تصمیم درست از خودتان قدردانی کنید.
- با درک اینکه خودتان مسئول تصمیماتی که می‌گیرید هستید، برای ایجاد و حفظ آرامش و شادی در زندگی خود تلاش کنید.
- بپذیرید هر گامی که بر می‌دارید و هر تصمیمی که می‌گیرید می‌تواند عواقبی داشته باشد و قطعا مسیر زندگی شما را تعیین می‌کند.
چرا مسئولیت پذیری مهم است؟
عواقب عدم مسئولیت پذیری بسیار زیاد است، به‌طور مثال هیچ کس نمی‌خواهد کنار کسی کار کند که مسئولیت اشتباهات خود را نپذیرفته و در برابر شکست‌های خود عملکرد دیگران را زیر سوال ببرد.
در کل باید بدانید پذیرفتن مسئولیت باعث بهبود حال روحی شما و گسترش روابط و ارتقاء کسب و کارتان می‌شود. در ادامه با مزایای مسئولیت پذیری بیشتر آشنا خواهیم شد.
- با مسئولیت پذیری در کار و زندگی احساس مثبت‌تری به زندگی خود خواهید داشت.
- زمانی که می‌دانید مسیر زندگی‌تان را خودتان تعیین می‌کنید، انگیزه بیشتری برای ادامه پیدا خواهید کرد.
- با پذیرفتن مسئولیت می‌توانید از بروز احساس گناه و ناامیدی برگرفته از حس ناتوانی و بی ارزشی جلوگیری کنید.
- با پذیرفتن مسئولیت متوجه نواقص و نقاط ضعف خود می‌شوید، در این‌صورت فرصت توسعه فردی و ارتقاء نقاط قوت خود را نیز پیدا می‌کنید.
- با پذیرش مسئولیت به تدریج شاهد افزایش اعتماد به نفس خود هستید، در نتیجه می‌توانید سایر حوزه‌ها و جنبه‌های فردی و شغلی خود را نیز ارتقاء دهید.
- مسئولیت پذیری اجتماعی نشان می‌دهد که برای خود و دیگران ارزش قائل هستید، بنابراین می‌توانید شاهد ارتقاء سطح روابطتان نیز باشید.
- درست است که قبول اشتباهاتتان بسیار سخت است، اما با پذیرفتن مسئولیت کم کم می‌توانید خود را همانطور که هستید بپذیرید و بر اساس آن سطح زندگی شغلی و فردی خود را ارتقاء دهید.
۱۱ راهکار اساسی برای افزایش مسئولیت پذیری
همانطور که گفته شد اهمیت مسئولیت پذیری در هر جنبه‌ای از زندگی از جمله مسئولیت اجتماعی، فردی، شغلی و بین فردی بسیار زیاد است. اما باید بدانید چه راهکارهایی برای افزایش آن وجود دارد تا بتوانید با استفاده از آن‌ها زندگی خود را ارتقا دهید. در ادامه چند راهکار مهم را معرفی خواهیم کرد:
۱. سرزنش کردن دیگران را متوقف کنید
اطرافیان شما به سرعت از اینکه مدام آن‌ها را سرزنش کرده و تقصیرها را گردنشان بیندازید خسته می‌شوند. حتی کسانی که به شما بسیار نزدیک هستند نیز از اینکه دیگران را مسئول اشتباهاتی که انجام داده‌اید بدانید به ستوه می‌آیند. علاوه بر این شاید دیگر نتوانند به شما اعتماد کرده و مسئولیت انجام کارهای مختلف را به شما واگذار کنند.
این رد مسئولیت و سرزنش کردن دیگران می‌تواند در شما نیز احساسات بدی را به وجود بیاورد. به طوری‌که از خودتان ناامید می‌شوید، احساس می‌کنید نمی‌توانید هیچ کاری را به‌درستی انجام دهید، احساس بیهوده بودن و پوچی می‌کنید و بنابراین کاهش سطح اعتماد به نفس را تجربه می‌کنید. پس بهتر است این عادت را ترک کنید دست از سرزنش دیگران بردارید.
۲. بهانه تراشی را تمام کنید
یکی از روش‌هایی که افراد برای سلب مسئولیت به کار می‌برند، بهانه تراشی است. به این فکر کنید که با دوستتان قرار دارید اما دیر به مقصد می‌رسید. در این شرایط نباید ترافیک، شلوغی شهر، بدقولی تاکسی یا اتفاقات دیگر را بهانه کنید؛ بهتر است صادق باشید، اشتباه خود را پذیرید و از دوستتان بابت تاخیری که داشته‌اید عذرخواهی کنید.
درست است که کنترل بسیاری از اتفاقات از دست شما خارج است؛ اما برای جلوگیری از بهانه تراشی باید موارد احتمالی را پیش بینی کرده و در برنامه‌های خود بگنجانید. سپس باید از خود بپرسید که چه راه‌هایی برایتان وجود دارد که بتوانید از ناراحت کردن اطرافیانتان جلوگیری کنید. در این شرایط می‌توانید انسان مسئولیت پذیری باشید.
۳. دست از گله و شکایت بردارید
زندگی همه ما مملو از مشکلات، ناملایمات و اتفاقاتی است که نمی‌توانیم آن‌ها را کنترل کنیم. اما اگر یاد بگیرید که همیشه، در همه حال و با همه افراد در مورد این ناملایمات صحبت کرده و از همه چیز شکایت داشته باشید چیزی تغییر نخواهد کرد!
درست است که بروز برخی از اتفاقات در اختیار شما نیست، اما کنترل آن‌ها و عبور از این موانع کاملا در اختیار شما است. برای مسئولیت پذیری بیشتر باید بدانید شما بیش از آنچه هستید قدرت دارید و نباید با به اهتزاز درآوردن پرچم سفید، وضعیت بدی که دارید را پذیرفته و دست از تلاش بردارید.
۴. قول‌ها و تعهدات خود را به یاد داشته باشید
اگر به خود یا دیگران قول انجام کاری را داده‌اید، باید حتما آن را انجام دهید. اهمیت این راهکار در مسئولیت پذیری در تولید کالا و مسئولیت پذیری در ارائه خدمات بسیار پر رنگ است. اگر کسی باشید که به قول خود وفادار است و به وعده‌هایش عمل کرده و برای بدقولی خود بهانه‌های واهی نمی‌تراشد، می‌توانید در کسب و کار خود نیز موفق بوده و مشتریان زیادی به سمت خود جذب کنید.
حتی اگر می‌خواهید برای فرد توضیحی منطقی دهید که چرا فلان کار را انجام نداده‌اید، باید به دفعات کمی اینکار را انجام دهید. این علاوه بر پذیرفتن مسئولیت به شما می‌آموزد قولی ندهید که می‌دانید از پس انجام آن بر نمی‌آیید.
۵. اهداف و انتظارات زندگی خود را بشناسید
اهداف و هدف گذاری معقول یکی از محرک‌های افراد در زندگی هستند که انگیزه کافی برای ادامه راه را در افراد به وجود می‌آورند. به آنچه از زندگی خود می‌خواهید، چشم انداز خود در آینده و اهدافتان فکر کنید. این خود باعث مسئولیت پذیری بیشتر می‌شود. گاهی رسیدن به این دیدگاه سخت است و نمی‌توانید تشخیص دهید که چه چیزی برای شما بهتر است؛ اما به محض اینکه متوجه شدید چه چیزی می‌خواهید، تمام تلاش خود را برای دستیابی به آن به‌کار می‌برید و به آن پایبند می‌شوید. بنابراین اگر جایی در طول مسیر خود اشتباهی کردید، می‌پذیرید و دست از بهانه جویی بر می‌دارید.
۶. برای مسئولیت پذیری شروع به اقدام کنید
دست از تنبلی بردارید، کمی تحرک داشته باشید و با ناامیدی و حس ناتوانی آینده خود را خراب نکنید. زمانی‌که می‌دانید از زندگی خود چه می‌خواهید می‌توانید برای ادامه مسیر خود برنامه ریزی کنید تا به نقطه‌ای که می‌خواهید برسید. اما اگر مسئولیت پذیری نداشته باشید، احساس می‌کنید روی شکست‌ها و پیروزی‌های خود هیچ کنترلی ندارید؛ این یک حس بسیار ناامید کننده است. در واقع بهانه آوردن، ناله کردن و سرزنش کردن دیگران عواملی موثر و مسموم برای رسیدن به اهداف و بی تحرکی است.
تصمیم بگیرید، مسیری را انتخاب کنید، هرآنچه لازم است را تقویت و هر آنچه نیاز است را اصلاح کنید، از خود و دیگران عذرخواهی کرده و برای رشد زندگی خود تلاش کنید.
۷. بابت شکست‌هایتان خود را سرزنش نکنید و خود را ببخشید
بسیاری از ما به این دلیل مسئولیت پذیری کمی داریم که نمی‌خواهید خود را در مظان اتهام ببینیم و نمی‌خواهیم قبول کنیم که ما هم مرتکب اشتباه می‌شویم. اما باید قبول کنید همه انسان‌ها اشتباه می‌کنند و بسیاری از این شکست‌ها مقدمه ای برای پیروزی است. بپذیرید که کامل نیستید و اشتباه خواهید کرد. در واقع تفاوت انسان‌های موفق و مسئولیت پذیر با دیگران این است که آن‌ها اشتباهاتشان را با آغوش باز می‌پذیرند، مسئولیت آن را تمام و کمال به عهده گرفته و نسبت به جبران آن تلاش می‌کنند.
قرار نیست برای مسئولیت پذیری بیشتر خودتان را بابت اشتباهاتتان نبخشید؛ باید با خود مهربان باشید و از اشتباهاتتان برای شروعی دوباره و شناخت موانعی که بر سر راهتان هستند استفاده کنید.
۸. عادات بد خود را ترک کنید
برخی از افراد به رد مسئولیت عادت کرده و آن را به‌طور ناخودآگاه انجام می‌دهند. برای مسئولیت پذیری بیشتر باید بدانید گاهی این رفتاری است که از روی عادت تکرار می‌شود. همچنین باید در نظر داشته باشید که این یکی از بدترین عادت‌های شما است که باعث می‌شود افراد از اطرافتان پراکنده شوند، به کسب و کارتان لطمه وارد شده و کنترل روابط بین فردیتان از دستتان خارج شود.
پس از شناخت این عادت بدتان بهتر است با رد مسئولیت خود به‌طور آگاهانه برخورد کنید، هر بار که خواستید بهانه بیاورید عذرخواهی کرده و هر بار که خواستید اشتباه خود را گردن دیگران بیندازید تنها خود را مسئول بدانید. اگر برای ساخت یک عادت جدید و خوب مانند مسئولیت پذیری به راهنمایی نیاز دارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله اختصاصی آن را در کوچینگو مطالعه کنید.
۹. شروع به نوشتن کنید
افکار و احساسات انسان گاهی بسیار درهم می‌شوند؛ به طوری‌که انسان هیچ کنترل و هیچ آگاهی روی آن‌ها ندارد و نمی‌تواند به درستی روی آن‌ها تمرکز کند. یکی از راهکارهای مسئولیت پذیری در روانشناسی این است که آنچه در ذهن دارید را روی کاغذ بیاورید. در این صورت متوجه می‌شوید که چه زمان‌هایی رد مسئولیت کرده‌اید و چرا اینکار را انجام داده‌اید. چراکه روی کاغذ با خودتان صادق‌تر هستید.
برای اینکار لازم است احساسات خود را در مورد وقایع و افراد مختلف بنویسید. به طور مثال در مورد پروژه‌ای که مسئول آن بوده‌اید و نقشی که در آن ایفا می‌کرده‌اید بنویسید و عملکرد خود را به دقت روی کاغذ بررسی کنید. در این صورت می‌توانید اعمال خود را به درستی ارزیابی کرده و نقاط قوت و ضعفتان را به‌دست بیاورید.
۱۰. محرک‌هایی که باعث عدم مسئولیت پذیری شما هستند را بشناسید
همه ما در برخی از موقعیت‌ها و شرایط خاص و گاهی در برابر برخی از افراد، به میزان بیشتری از قبول مسئولیت فرار می‌کنیم. شناخت این محرک‌ها به شما این امکان را می‌دهد که با آن‌ها آگاهانه برخورد کرده و بتوانید با هر کدام به درستی مقابله کنید. بنابراین لازم است به دقت بررسی کنید که چه زمانی بیشتر بهانه تراشی می‌کنید، چه زمانی حاضر به مسئولیت پذیری نمی‌شوید و دیگران را مسبب شکست‌های خود می‌دانید و در برابر چه کسانی حاضر نیستید عذرخواهی کنید.
۱۱. در مواجهه با دوراهی‌ها، مسیر درست را به دقت بررسی کنید
حتما شما هم در طول مسیر زندگی‌تان با دو راهی‌های مختلفی روبرو شده‌اید؛ برخی از آن‌ها بسیار مهم و سرنوشت ساز بوده و برخی دیگر از اهمیت کمتری برخوردار بوده‌اند. باید این را بدانید که کجا و در چه زمان‌هایی مجبور به انتخاب هستید. سپس باید قبول کنید که آگاهانه و منطقی بهترین راه را انتخاب کنید. نتیجه انتخاب شما هرچه که باشد فرقی ندارد؛ چراکه مسئولیت صفر تا صد نتیجه آن بر دوش خودتان خواهد بود و حتی اگر تصمیتان اشتباه بود نیز نباید با عدم مسئولیت پذیری بار آن را روی دوش دیگران بیندازید.
چه کسانی می‌توانند در افزایش مسئولیت پذیری به ما کمک کنند؟
آیا شما هم با وجود خواندن مطالب بالا و وجود مشکلات زیاد در زندگی فردی و اجتماعی هنوز مطمئن نیستید که چطور مسئولیت پذیری داشته باشید؟ صحبت با یک فرد متخصص می‌تواند به شما کمک کند که از پس این کار بر بیایید. یکی از حوزه‌های موثر در این زمینه، کوچینگ توسعه فردی و کوچینگ موفقیت است.
یک کوچ بهترین شخص برای کمک به افرادی است که جای خالی مسئولیت پذیری را در همه جنبه‌های زندگی خود احساس می‌کنند؛ چراکه یک کوچ توسعه فردی با دانش و تجربه‌ای که دارد می‌تواند به افراد کمک کند تا اشتباهات خود را راحت‌تر بپذیرند. این نکته را نیز به یاد داشته باشید که کوچینگ یک راه عالی برای بیرون کردن افکار منفی و نگرانی‌های متعددی است که در ذهنتان وجود دارد.
من خیزران کرم‌پور کوچ مورد تایید فدراسیون بین‌المللی کوچینگ هستم.
برای ثبت نام در یک جلسه کوچینگ رایگان، فرم زیر را پر کنید
پاسخ به سوالات متداول
چرا باید مسئولیت پذیر باشیم؟
عدم مسئولیت پذیری مانند این است که سکان زندگی خود را به دست دیگران بدهیم. اما با پذیرفتن مسئولیت آنچه اتفاق می‌افتد و آنچه انجام می‌دهیم می‌فهمیم توانا و ارزشمند هستیم، خودمان برای خودمان تصمیم می‌گیریم و باید خود را همانطور که هستیم دوست داشته باشیم. همچنین به دیگران نیز نشان می‌دهیم که برای خود و تصمیماتی که گرفته‌ایم ارزش قائل بوده و می‌توانیم عواقب خوب و بد کار خود را بپذیریم؛ بنابراین افراد بیشتری به ما اعتماد می‌کنند و روابطمان گسترش می‌یابد.
چطور مسئولیت پذیری را به کودکمان یاد بدهیم؟
باید کودکان را در کارهای خانه مشارکت داده و وظایفی به دوش آن‌ها بیندازید. سپس باید به رفتارهای آن‌ها دقت کنید و ببینید از چه راه‌هایی سعی می‌کنند سلب مسئولیت کنند. با شناخت این راه‌ها و با الگو قرار دادن خود می‌توانید جلوی بی‌خیالی کودک را بگیرید. علاوه بر این باید به جای دستور دادن او را تشویق کرده و به او در برابر مسئولیت پذیری هدیه بدهید.
چرا برخی از افراد مسئولیت پذیر نیستند؟
یکی از موانع مسئولیت پذیری سرزنش کردن دیگران، بهانه‌گیری و گله و شکایت است. علاوه بر این کسانی که هدف و برنامه مشخصی ندارند تعهدی به خود نداده و همه طول روز خود را بدون داشتن مسئولیت طی می‌کنند. این افراد عادت دارند در برابر هر شکست خود را سرزش کرده و به دلیل همین حس شماتت سعی می‌کنند مسئولیت تازه‌ای قبول نکرده یا مسئولیت زندگی خود را بر دوش دیگران بیندازند.
