من کی هستم؟ چرا اینطور رفتار می‌کنم؟ چه چیزی را باید در خودم تغییر دهم؟ این پرسش‌های عمیق ممکن است در بازه‌های زمانی متفاوتی برای هر فردی پیش آید و مدت کوتاه یا طولانی ذهن او را به خود مشغول کند.
اگر شما نیز درگیر پیدا کردن پاسخ مناسبی برای سوالات این چنینی شده‌اید، تعجب نکنید و نگران نشوید. طرح این سوالات در ذهن نشانگر این است که شما به درون خود خزیده‌اید و در مسیر جستجوی خود، در حال برداشتن گام‌های بلندی برای تحول زندگی فردی خود هستید.
در این نوشته قصد داریم به شرح مفهوم خودشناسی پرداخته و فواید و مزایای آن را در زندگی فردی و اجتماعی بررسی کنیم.
خودشناسی چیست؟
مفهوم خودشناسی در حوزه‌های مختلف متفاوت است. به طور مثال هنگام بررسی مفهوم خودشناسی، خودشناسی و خداشناسی در اسلام با یکدیگر و در زمینه‌های دیگر از جمله عرفان یا رفتارهای اقتصادی از جنبه‌های دیگری بررسی می‌شود؛ چراکه خودشناسی قلمرو بسیار گسترده‌ای دارد. اما ما در این نوشته سعی داریم به بررسی مفهوم خودشناسی در روانشناسی بپردازیم.
معادل خودشناسی به انگلیسی Self-knowledge است و به فرآیندی گفته می‌شود که فرد اطلاعات دقیق و درستی در مورد خود پیدا می‌کند. این اطلاعات می‌تواند در مورد وضعیت عاطفی، ویژگی‌های شخصیتی، الگوهای رفتاری، روابط بین فردی، علائق، نظرات، باورها، دیدگاه‌ها، ارزش‌ها، اهداف و هویت اجتماعی باشد.
۷ منبعی که می‌تواند به خودشناسی کمک کند
بسیاری از افراد با ورود به حوزه خودشناسی سردرگم می شوند و نمی‌دانند چگونه به شناخت درستی از خود برسند و با خصوصیات و ویژگی‌های خود آشنا شوند. این سردرگمی چندان عجیب نیست؛ چراکه در آغاز راه هنوز منابع مناسب شناخت خود را نمی‌شناسیم. در واقع اینکه بدانیم خودشناسی چیست و چه فوایدی دارد نمی‌تواند کافی باشد.
اگر به این حوزه علاقه‌مند هستید باید بدانید که بررسی چه منابعی می‌تواند به کاوش درون‌تان کمک کند و منجر به رشد زندگی فردی و اجتماعی‌تان شود. در کل باید بدانید خودشناسی با آگاهی از شناخت دنیای فیزیکی، اجتماعی و روانی به دست می‌آید. آنچه در ادامه می‌خوانید چکیده‌ای از نظرات متخصصین و روانشناسان بزرگی همچون دکتر براون و شافنر در مورد منابع مهم برای خودشناسی است.
۱. شناخت خصوصیات فیزیکی
شاید ساده به نظر برسد، اما شناخت ویژگی‌ها و خصوصیات فردی می‌تواند نقطه آغازینی برای خودشناسی باشد. بنابراین بهتر است بیشتر به خودتان توجه کنید؛ قد، وزن، رنگ پوست و رنگ چشمان و موی خود را بررسی کنید. پذیرفتن آن‌ها به گونه‌ای که هست می‌تواند قدم مناسبی در راه شناخت خود باشد.
۲. درون نگری
برای رسیدن به خودشناسی، شناخت چیزی که درونمان است و شخصیت ما را تشکیل می‌دهد مهمتر از ظواهر و ویژگی‌های فیزیکی است. بنابراین باید شروع به کندوکاو خود کنید. علائق و اولویت‌های خود را بررسی کنید، دیدگاه‌ها، نظرات و ایدئولوژی خود را بشناسید و با احساسات، عواطف، نظرات، انگیزه‌ها و اهداف خود به طور کامل آشنا شوید.
۳. ارزیابی دیگران
برای خودشناسی تنها بررسی شخصیت فردی و دیدگاه‌ها از دید خودمان کافی نیست، بلکه باید به درستی بدانیم از چشم دیگران و اطرافیان چگونه به نظر می‌رسیم. آگاهی در مورد این موضوع به ما کمک می‌کند تا بتوانیم ببینیم شخصیت ما و رفتارمان چه چیزی را منعکس می‌کند. در واقع پرسش از دیگران و شنیدن نظرات آن‌ها می‌تواند راهنمای خوبی برای ما باشد.
۴. مقایسه‌های اجتماعی
به اعتقاد براون، زمانی که خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم، ممکن است به نقاط تیره و روشن زیادی دست پیدا کنیم. به طوری که گاهی در جایگاهی بهتر از دیگران قرار داریم و گاهی خودمان را در موقعیت پایین‌تری می‌بینیم. در کوچینگ هر فرد برای رسیدن به خودشکوفایی و استفاده از حداکثر پتانسیل‌ها باخودش مقایسه می‌شود نه دیگری.
۵. ادراک خود
علاوه بر درون نگری، ادراک خود از طریق بررسی رفتارها و واکنش‌ها نیز می‌تواند بهترین راهنما برای خودشناسی باشد. در واقع اینکه بدانیم در موقعیت‌های مختلف چه رفتاری از خود نشان می‌دهیم و واکنش‌مان چیست بسیار مهم است.
۶. تحلیل منطقی فرآیندهای فکری
همه ما در طول مسیر زندگی با افکار منفی و مثبت زیادی روبرو شده‌ایم. شاید برخورد با آن‌ها اجتناب ناپذیر باشد؛ اما آنچه می‌تواند منجر به خودشناسی شود، تحلیل منطقی این افکار مختلف است.
۷. تکنیک‌های ذهن آگاهی
ارزیابی مهارت‌های هوش هیجانی نیز یکی از منابع مهم برای خودشناسی است. شناخت این مهارت‌ها به ما کمک می‌کند تا ضعف خود را در این زمینه بشناسیم و به سمت تقویت این مهارت‌ها گام برداریم. تکنیک‌های ذهن آگاهی بهترین روش برای تقویت هوش هیجانی است.
آثار و فواید خودشناسی چیست؟
همه ما می‌دانیم که هرگونه تغییر در زندگی فردی و اجتماعی، استرس و فشارهای روانی متعددی به همراه دارد. به همین دلیل است که برخی از افراد از ایجاد هرگونه تغییر بزرگ و تحولی در زندگی خود سرباز می‌زنند.
سوالی که برای بسیاری از ما پیش می‌آید این است که چرا باید برای خودشناسی وقت بگذاریم؟ پاسخ درست این سؤال زمانی به دست می‌آید که بدانیم شناخت خود چه تحولاتی در زندگی فردی و اجتماعی ایجاد می‌کند. در ادامه به طور دقیق مزایای خودشناسی را بررسی می‌کنیم:
۱. تحول و توسعه فردی
هر کدام از ما هر اندازه که فردی با اراده همراه با ویژگی‌های مثبت زیادی باشیم، بازهم کامل نیستیم و احتیاج به پیشرفت و توسعه فردی داریم. اما توسعه فردی بدون شناخت کامل خود و بررسی نیازها و نقاط قوت و ضعفمان امکان‌پذیر نیست. از آنجایی که یکی از دستاوردهای خودشناسی شناخت ویژگی‌های درونی است، بنابراین شناخت خویشتن زمینه ساز و نقطه آغازین توسعه فردی به حساب می‌آید.
۲. تصمیم گیری بهتر
یکی از پیش نیازهای تصمیم‌گیری درست در تمامی مراحل زندگی، شناخت صحیح در مورد ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری ما است. فرقی نمی‌کند که این تصمیم‌ها بزرگ و اساسی باشند یا کوچک و کم اهمیت؛ در هر دو صورت اگر شناخت کاملی از خود، صفات و نیازهای خود نداشته باشیم، نمی‌توانیم از نتایج این تصمیم‌ها رضایت کامل داشته باشیم. این در صورتی است که تنها یکی از کوچک‌ترین دستاوردهای خودشناسی تصمیم گیری درست است.
۳. امکان پیش بینی و اصلاح رفتارها
همه ما در مراحل مختلف زندگی از واکنش‌هایی که در موقعیت‌های مختلف داشته‌ایم پشیمان شده یا ضرر دیده‌ایم. تصمیم‌ها و رفتارهایی که در زمان خود به نظر ما بهترین بوده اند ممکن است با گذر زمان و آگاهی‌مان به نظر چندان مناسب نرسند.
خودشناسی عمیق و کامل در زمان حال، باعث تسلط به نیازها، علایق و خصوصیات شده و امکانی را فراهم می‌کند تا تصمیمات و رفتارهای انتخاب شده، در آینده رضایت بیشتری را به همراه داشته باشد.
۴. شناخت دیگران
برای خودشناسی باید ابتدا با نقاط ضعف خودمان کنار بیاییم و سعی کنیم آن‌ها را بر طرف کنیم. زمانی که با این دیدگاه به شناخت بهتری از خود رسیدیم می‌توانیم افراد اطراف خود را بهتر بشناسیم، آن‌ها را درک کرده و نقاط ضعفشان را نیز تحمل کنیم. در این صورت به گسترش روابط بین فردی خود نیز کمک کرده‌ایم.
کدام حوزه‌های روانی-اجتماعی با خودشناسی تغییر می‌کنند؟
در هر صورت باید بدانید شناخت خویشتن باعث تغییر در جنبه‌ها و حوزه‌های مختلفی از زندگی انسان می‌شود. این حوزه‌ها عبارتند از:
۱. نقاط قابل بهبود: این موارد به طور ناخودآگاه رسیدن به خودشناسی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. اما شناخت درست از خویشتن باعث آگاهی از این نقاط ضعف و در نتیجه شناخت بیشتر می‌شود.
نگرش کوچ بر این اساس است که فرد به صورت پیش فرض سالم و توانمند است. بنابراین به جای نقاط ضعف، از کلمه نقاط قابل بهبود استفاده می‌کند.
۲. خودفریبی: معمولا افراد با سوگیری‌های مختلف در مورد خود و یا باور به آنچه به آن نیاز یا علاقه دارند، دست به خودفریبی می‌زنند. اما خودشناسی باعث جلوگیری از خودفریبی شده و افراد را به سمت واقع گرایی سوق می‌دهد.
۳. محرک‌های تعارض: این محرک‌ها کلمات یا اقداماتی هستند که دیگران انجام داده و توهین آمیز تلقی می‌شوند. این محرک‌ها ناشی از زخم‌های التیام نیافته گذشته ماست.
چرا برخی از افراد به خودشناسی توجه نمی‌کنند؟
در مسیر خودشناسی رویارویی با نقاط ضعف و کشف جنبه‌های ناشناخته درونی امری اجتناب ناپذیر است. در مقابل به احتمال زیاد می‌دانیم زمانیکه با یکی از نواقص خود روبرو می‌شویم آسیب می‌بینیم؛ برای مقابله با این آسیب‌ها گاهی این نقاط ضعف را انکار می‌کنیم و یا پس از پذیرفتن آن‌ها از خود ناامید شده و اعتماد به نفسمان را از دست می‌دهیم.
بنابراین خویشتن شناسی از دسته‌ای از باورهای پنهانی پرده بر می‌دارد که ممکن است فرد برای درک آن‌ها مجبور به پرداخت بهای سنگینی شود. از این رو بروز ترس و اضطراب در آغاز مسیر خودشناسی امری طبیعی به نظر می‌رسد.
علاوه بر این برخی از روانشناسان معتقدند نا آگاهی، ترس و بی‌تفاوتی عوامل مهم و موثری برای خودداری از شناخت خود و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی است. به طوری که انیشتین می‌گوید: «چند نفر در دام عادات روزمره خود گرفتارند: بخشی از طریق بی‌حسی، بخشی از طریق ترس و بخشی از طریق بی‌تفاوتی. برای داشتن یک زندگی بهتر، ما باید انتخاب کنیم که چگونه زندگی کنیم.»
خودشناسی و کوچینگ
اگر می‌خواهید خودتان را بیشتر بشناسید و روابط و زندگی فردی و اجتماعی‌تان را تغییر دهید، می‌توانید از یک کوچ کمک بگیرید.
در واقع همانگونه که در سایر مقالات به آن اشاره کرده‌ایم، یکی از بهترین منابع در دسترس برای شناسایی و حل مسائل، بهره بردن و کمک گرفتن از یک کوچ با تجربه است.
سوالات کوچینگ برای خودشناسی
در ادامه شما را با ۱۶ مورد از سوالاتی که ممکن است در جلسه کوچینگ پرسیده شود اشاره خواهیم کرد. این سوالات در چهار دسته مختلف طبقه بندی شده‌اند. پاسخ به این سوالات و گفتگو با کوچ به شما کمک می‌کند تا با قسمت‌های پنهان خود روبرو شوید و گام‌های موثری برای خودشناسی بردارید.
سوالات خودشناسی ذهنی
۱. در حال حاضر در بدن شما چه می گذرد؟ (چه احساسات یا عواطفی درون شما جاری است؟)
۲. میزان احساس شادی، راحتی و سبکی خود از کارتان چقدر است؟
۳. در حال حاضر روی چه مسئله‌ای از زندگی خود می‌خواهید کار کنید؟
۴. فکر می‌کنید بتوانید برای تغییر، بهبود یا حذف خود از وضعیت فعلی چه کاری انجام دهید؟
بررسی ارزش ها
۵. پنج ارزش اصلی فردی و حرفه‌ای شما چیست؟
۶. خارج از ارزش‌های خود چگونه زندگی می‌کنید؟
۷. در چه زمینه‌هایی برای بهتر کردن جهان احساس مسئولیت اجتماعی می‌کنید؟
۸. در خارج از جمع‌های گروهی و ارزش‌های گروهی تعریف شده در آن، چگونه زندگی می‌کنید؟
سوالاتی درباره ترس و شجاعت
۹. اگر کارهایی را که از انجام آن‌ها می‌ترسید به عنوان یک آزمایش در نظر بگیرید، چه اتفاقی می‌افتد؟
۱۰. برای انجام کدام یک از تصمیم‌های به تعویق افتاده حاضرید ۱۰ درصد وقت و انرژی بیشتری صرف کنید؟
در نظر گرفتن تجربیات ارزشمند
۱۱. چه چیزی دوران کودکی شما را ارزشمند کرده است؟
۱۲. هفته گذشته چه درس‌هایی آموختید؟
۱۳. چه چیزی زندگی را برای شما ارزشمند می‌کند؟
۱۴. همیشه دوست داشتید چه سفری داشته باشید؟
۱۵. چگونه توانستید سفر مورد علاقه خود را انجام دهید؟
اگر برای خودشناسی به دنبال یک کوچ با تجربه و متعهد هستید، پیشنهاد می‌کنیم از طریق فرم زیر با بهترین کوچ‌های ایران در تماس باشید.
