گاهی اوقات دستاوردهای کوچک تاثیر مشهودتری از اکتشافات بزرگ در زندگی انسان‌ها دارد. به‌طور مثال رفاهی که اپلیکیشن‌های همراه بانک در زندگی روزانه افراد ایجاد کرده‌اند، بسیار اثرگذارتر از توسعه‌های انرژی اتمی است.
در سطحی از جامعه که انسان‌های معمولی همچون ما و شما زندگی می‌کنیم، ما نیز به سهم خود می‌توانیم با پرورش یک ایده خلاقانه کوچک باعث تبلور احساس رشد و سرزندگی در زندگی خود شویم؛ در ادامه‌ی مسیر نیز می‌توانیم با گسترش و پر و بال دادن به آن، همان ایده کوچک را به یک دستاورد بزرگ تبدیل کنیم. این نوآوری‌ها و ایده‌های کوچک حاصل تفکر خلاق است.
بسیاری از مردم بر این باورند که تفکر خلاق شبیه جرقه‌ای است که به یکباره در ذهن انسان‌های خاص ایجاد می‌شود. اما واقعیت این است که خلاقیت از جنس مهارت‌هایی‌ست که با تمرین تقویت می‌شود و با استفاده از روش‌های مختلفی که در این مقاله به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد، می‌توانید به‌طور خلاقانه‌ای با موضوعات و چالش‌های زندگی خود روبرو شوید.
شاید در نگاه اول استفاده از این روش‌ها راحت به‌نظر برسد، اما بدون تمرین نمی‌توانید خلاقانه فکر کنید. اینکه این روش‌ها چیست و چطور می‌توانید تفکر خلاقانه داشته باشید را در این مقاله بیشتر توضیح خواهیم داد.
تفکر خلاق چیست؟
تفکر خلاق مانند ویژگی یک ابرقهرمان نیست که تنها در انسان‌های خاص وجود داشته باشد. این ویژگی می‌تواند در وجود افرادی که ایده‌های نوآورانه ندارند نیز فعال شود. این نوع از تفکر، ایده‌های جدید را از دل اطلاعاتی که در دسترس همه انسان‌هاست به وجود می‌آورد. بنابراین از آنجایی‌که تفکر خلاقانه سبک جدیدی از تفکر و بررسی اطلاعات است، هر کسی می‌تواند با کمی تمرین ذهن خود را به سمت خلاقیت سوق دهد.
آمارها نشان می‌دهد در حال حاضر از ۶۱ درصد از کارمندان خواسته می‌شود که ایده‌های خلاقانه‌ای در انجام کارها ارائه داده و راه‌های جدیدی برای عبور از چالش‌ها پیشنهاد دهند. این در حالی است که تنها به ۳۰ درصد از آن‌ها زمان کافی داده می‌شود تا در طول روز تمرینات لازم برای رسیدن به تفکر خلاق را انجام بدهند و در مورد ایده‌های جدید با هم بحث کنند. اما باید بدانید که برای رسیدن به این ویژگی ابتدا باید ذهن را با تمریناتی مانند طوفان فکری تقویت کرد.
انواع تفکر خلاق
تفکر خلاق انواع مختلفی دارد که با تغییر دیدگاه و کمی تمرین می‌توانید ذهن خود را با آن‌ها آشنا کرده و با به کار بردن هر یک از آن‌ها، ایده‌های قدرتمندی را خلق کنید. انواع مختلف این تفکر عبارتند از
- تفکر زیبایی شناختی: با این نوع تفکر فرد سعی دارد برای دیدن زیبایی و ارزش ذاتی یک مسئله، آن را چارچوب بندی کرده و به‌طور یک کل نگاه کند.
- تفکر واگرا: این نوع تفکر یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای پرورش تفکر خلاق بوده و شبیه طوفان فکری است. در این نوع تفکر فرد سعی می‌کند تا جایی که تخیل اجازه می‌دهد راه حل‌های موجود برای مقابله با یک چالش یا مسئله را به‌دست آورد.
- تفکر همگرا: این نوع تفکر رویکرد منطقی‌تری نسبت به تفکر واگرا دارد؛ چراکه با استفاده از آن فرد سعی می‌کند با جمع آوری حقایق به کشف رایج‌ترین راه حل‌ها بپردازد.
- تفکر الهام بخش: با این تفکر فرد سعی می‌کند بهترین سناریوها را برای یافتن راهی جدید و حل یک مشکل پیدا کند.
- تفکر جانبی: این نوع تفکر به فرد اجازه می‌دهد به‌جای پرداختن به راه حل‌های ساده و در دسترس، راه حل‌های عجیب و دور از دسترس را امتحان کند.
چرا داشتن تفکر خلاق برای افراد مهم است؟
پیش از اینکه در مورد اهمیت تفکر خلاق صحبت کنیم باید بگوییم داشتن یک الگوی ذهنی قدیمی که همیشه از آن استفاده می‌کردید، برای شما بسیار راحت‌تر و بی دردسرتر است. اما این نکته را نیز در نظر بگیرید که این الگوهای ذهنی پوسیده می‌توانند مانع نوآوری و حل مسئله به‌صورت خلاق شود. در واقع بدون تفکر خلاقانه نمی‌توانید بهترین راه حل‌ها را برای مشکلات و مسائل پیدا کنید؛ چراکه عادت کرده‌اید به دنبال پاسخ‌ها و راه حل‌های دم دستی و ساده بروید. اما زمانی‌که یاد می‌گیرید پیش فرض‌های خود را به چالش بکشید و به دنبال کشف چیزهای تازه در جهان بگردید، می‌بینید که ذهنی آگاه‌تر، بیدارتر و خوش بینی بیشتری خواهید داشت.
تفکر انتقادی، تمرکز و تفکر خلاق سه مهارت بسیار مهم در دنیای امروزی هستند. خلاقانه فکر کردن شما را تبدیل به متفکری می‌کند که قادر است راه حل‌های پنهان یک مشکل را از کنه ماجرا بیرون بکشد. بنابراین این فرد می‌تواند هم در زندگی و هم در محیط کاری بسیار راه گشا باشد.
تفکر خلاق چگونه کار می‌کند؟
بسیاری از متخصصین کسب و کار، خلاقیت و نوآوری را چیزی غیرقابل پیش بینی می‌دانند. مدیران کسب و کارهای مختلف نیز گزارش داده‌اند در بیش از ۵۰ درصد از مواقع، نوآوری به‌صورت تصادفی رخ داده است. با این حال باید بدانید با استفاده از ابزارها و روش‌های مختلف می‌توانید تفکر خلاق را در خود توسعه دهید.
این نوع تفکر سعی دارد از طریق شناسایی ریشه مشکل و کشف راه حل، کنجکاوی ما را در زمینه‌های مختلف تحریک کند. تفکر خلاق در هر موقعیتی می‌تواند مفید واقع شود؛ فرقی هم نمی‌کند که در کار تیمی خود به مشکل برخورده باشید، در یک بن بست عاطفی گیر کرده یا از رقبای خود عقب افتاده باشید. در اینجا چند نمونه از نحوه نمایش تفکر خلاقانه در مشاغل مختلف آورده شده است.
خلاقیت هنری
لازم نیست هنرمند باشید تا کارتان المان‌های هنری را داشته باشد. ممکن است بخواهید در کسب و کار خود از روش‌های هنرمندانه و خلاقانه‌ای استفاده کنید تا در نهایت به فروش و درآمد بیشتری برسید. نمونه کارهای خلاقانه هنری که با استفاده از تفکر خلاق قابل رشد هستند می‌توانند شامل طراحی لوگو، نوشتن نسخه تبلیغاتی، طراحی بسته بندی جذاب برای یک محصول، یا طراحی و صفحه آرایی یک سایت یا یک اپلیکیشن باشند.
خلاقیت در مدیریت
حل خلاقانه مسئله یک مدیر می‌تواند بسیار راهگشا باشد. یک مدیر خلاق به جای شناسایی و اجرای هنجار، با استفاده از اصول تفکر خلاق راه حل‌های جدیدی پیدا می‌کند. این راه حل‌ها ممکن است مربوط به کاهش مصرف انرژی، راه‌های جدیدی برای کاهش هزینه‌ها در طول بحران بودجه، یا یک استراتژی منحصربه‌فرد برای جذب مشتری باشند.
خلاقیت در STEM
برخی از افراد، علم و مهندسی را نقطه مقابل هنر و خلاقیت می‌دانند؛ این درست نیست! حوزه‌های مربوط به علوم تجربی، تکنولوژی، مهندسی و ریاضیات (STEM) بسیار خلاقانه هستند. طراحی یک ربات، نوشتن یک برنامه کامپیوتری جدید، یا ایجاد یک فرضیه قابل آزمایش، همگی اقدامات بسیار خلاقانه هستند.
تاریخ علم و فناوری مملو از پروژه‌هایی است که نتیجه ندادند، نه به دلیل اشتباهات موجود در تکنیک یا روش، بلکه به این دلیل که مردم در مفروضات و عادات قدیمی خود گیر بودند.
بررسی مزایای تفکر خلاق
برخی تصور می‌کنند با تفکر خلاق تنها می‌توانند به یک کارمند نمونه تبدیل شوند؛ اما با این نوع تفکر شما می‌توانید به یک پدر و مادر نمونه، دانش آموز و دانشجوی موفق، یک رهبر و مدیر کارآمد و یک همسر با اعتماد به نفس تبدیل شوید.
در ادامه برخی از مهمترین مزایای تفکر خلاقانه را بررسی می‌کنیم:
۱. بهبود قابلیت حل مساله
مشکلات تنها محدود به محیط کار نیستند، شما در تمامی حوزه‌های اجتماعی، خانوادگی، کسب و کار و روابط خود با مشکلات کوچک و بزرگی روبرو می‌شوید که باید برای آن‌ها بهترین راه حل را پیدا کنید. تفکر خلاق به شما این امکان را می‌دهد که با طیف‌های گسترده و مختلفی از مشکلات به بهترین شکل روبرو شده و بتوانید به‌درستی آن‌ها را حل کنید. در واقع با تمرین، تمرکز و تقویت ذهن به همراه تفکر خلاقانه قادر هستید هنگام بروز مشکلات مختلف به‌سرعت الگوهایی پیش ساخته و کهنه را کنار زده و به دنبال راه حل‌های بهتر و نوآورانه باشید.
برخی از مهارت‌های حل مسئله که در کنار تفکر خلاق رشد می‌کنند عبارتند از:
- تحلیل داده
- پژوهش
- پیش بینی
- گزارش نویسی
- تفسیر
- ارتباطات
۲. تقویت روابط بین فردی
در حال حاضر الگوهای پیش ساخته در حل بسیاری از مشکلاتی که سد راه روابط بین فردی شده‌اند کارساز نیستند. این الگوها نمی‌توانند روابط افراد با اعضای خانواده، همکاران و دوستانشان را بهبود ببخشند. بنابراین برای حل تمام این مشکلات کافی است کمی نوآورانه فکر کنید، به دنبال راه حل‌های بهتر بگردید، جنبه‌های مختلف شخصیت افراد را بررسی کرده و جور دیگری به مشکل و چالش نگاه کنید.
در واقع برای تقویت و بهبود روابطتان راهی به جز توسعه ایده‌های جدید که برگرفته از تفکر خلاق هستند ندارید. برخی از مهارت‌های بین فردی که با استفاده از تفکر خلاق رشد می‌کنند عبارتند از:
- گوش دادن فعال
- همدلی
- بازخورد
- ارتباط کتبی و شفاهی
- فراگیری
۳. افزایش بهره وری
همانطور که گفته شد برای رسیدن به تفکر خلاق به تمرکز و تمرین بسیاری نیاز دارید. همین مساله افراد را از پرداختن به آن دور می‌کند؛ چراکه افرادی که به دنبال افزایش بهره وری در کسب و کار خود هستند، این تمارین را نوعی کشتن و هدر دادن وقت می‌دانند. اما باید بدانید زمانی‌که در عبور از یک چالش به بن بست می‌خورید، زمانی‌که هیچ چیز سر جایش نیست و راه حل‌های قبلی پاسخ نمی‌دهد، میزان بهره وری شما کاهش پیدا می‌کند.
این در حالی است که وقت گذاشتن برای پیدا کردن راه حل از طریق تفکر خلاق می‌تواند به شما انگیزه دهد، اشتیاق شما را برای ادامه کار چند برابر کرده و به شما کمک کند تا راه حل‌های تازه‌ای برای مشکلات خود پیدا کنید.
۴. افزایش خودآگاهی
تفکر خلاق این امکان را برای شما فراهم می‌کند که دیدگاه‌هایی را امتحان کنید که قبلا هرگز آن‌ها را در نظر نگرفته‌اید. در حین پیدا کردن دیدگاه‌های جدید ممکن است به نکات مهمی در مورد خودتان، فرضیه‌ها و پیش داوری‌ها، سوگیری‌ها و دیدگاه‌هایی که دارید دست پیدا کرده و شیوه‌های حل مساله خود را به چالش بکشید. این موضوع می‌تواند باعث افزایش خودآگاهی و هوش هیجانی شما شود. خودآگاهی خود باعث می‌شود بتوانید با شناخت نقاط ضعف و قوتتان رسیدن به تفکر خلاق را نیز سرعت ببخشید. افزایش خودآگاهی باعث کسب مهارت‌های زیر می‌شود:
- بررسی نقاط قوت و نقاط قابل بهبود
- افزایش اعتماد به نفس
- بررسی مهارت‌ها، توانایی‌ها و استعدادها
۵. تقویت نوآوری
نوآوری توانایی ارائه چیزی جدید است. با این حال، برای اینکه یک متفکر نوآور باشید، نیازی به توسعه اولین ماشین پرنده ندارید. این “چیز جدید” در محل کار ممکن است به معنای روش یا فرآیند ناشناخته‌ای باشد که قبلاً امتحان نکرده‌اید. نوآوران در محل کار از چشم پوشی از سنت و کشف چیزهای اصیل هراسی ندارند، با اینکه ممکن است بارها شکست بخورند.
مهارت‌های نوآوری عبارتند از:
- ریسک پذیری
- طوفان فکری
- تصور کردن
- تفکر انتقادی
- تاب آوری
چگونه تفکر خلاق خود را بهبود ببخشیم؟
گام بعدی پس از بررسی مزایای تفکر خلاق به کارگیری روش‌هایی است که بتوانید از این مزیت بهره‌مند شوید. راه حل‌های زیادی برای تقویت ذهن و رسیدن به رویکردهای خلاقانه وجود دارد. برگزاری جلسات طوفان فکری و بررسی جوانب مختلف یک موضوع یکی از این روش‌هاست. در ادامه با روش‌های دیگر بیشتر آشنا می‌شویم:
۱. ملاقات با افراد جدید. یکی از بهترین روش‌ها برای به جریان انداختن خلاقیت، ملاقات با افراد جدید است. به‌خصوص اگر حیطه کاری آن‌ها با حوزه کسب و کار شما متفاوت باشد. صحبت کردن در مورد علائق خود و شنیدن صحبت‌های دیگران در مورد حوزه‌های مورد نظر آن‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا جهان را از منظر متفاوت و جدیدی بنگرید.
۲. رسیدن به مرحله بی حوصلگی. برای اینکه تفکر خلاق داشته باشید باید گاهی به بی‌حوصلگی و خستگی مطلق برسید. مدتی بیکار نشستن در گوشه‌ای از خانه و هیچ کاری نکردن می‌تواند به شما کمک کند تا با موضوعات جدیدی که توجهتان را جلب می‌کند آشنا شوید. قرار نیست تمامی زندگی در بدو بدو کردن به دنبال اهداف طی شود. گاهی هیچ‌کاری نکنید و به مغز خود استراحت دهید.
۳. طرح سوال از خود. روش دیگر برای تفکر خلاق این است که سوالات ساده و پیش پاافتاده‌ای از خود بپرسید. اما هنگام پاسخ به آن‌ها سعی کنید به‌دنبال جواب‌های غیر معقول، متفاوت و غیر واقعی باشید. در ادامه با تمرین سوالات بیشتر و قوی‌تری از خود بپرسید. هرچه سوالات بیشتر و عمیق‌تری بپرسید، به جواب‌های خلاقانه‌تری دست پیدا می‌کنید.
۴. کمک گرفتن از یک کوچ. محور اصلی جلسات کوچینگ سوال پرسیدن و گفت و گو است. در کنار سوالاتی که از خود می‌پرسید سوال‌های یک کوچ نیز می‌تواند شما را به تفکر خلاق نزدیک‌تر کند. او به شما کمک می‌کند که به مسئله از زوایای جدیدی نگاه کنید و نکات پنهان موضوع را کشف کنید. آمارها نشان می‌دهد که ۷۱ درصد از کارفرمایان، حمایت‌های یک کوچ در حوزه کوچینگ کارکنان را بهترین راه برای توسعه خلاقیت کارکنان خود می‌دانند. زمانی که احساس می‌کنید تمرکز ندارید، ذهنتان به بن بست رسیده و نمی‌توانید ایده‌های خلاقانه‌ای تولید کنید می‌توانید از همراهی یک کوچ استفاده کنید.
من حدیث مجد کوچ مورد تایید فدراسیون بین‌المللی کوچینگ هستم.
برای ثبت نام در یک جلسه کوچینگ رایگان، فرم زیر را پر کنید
۵. خارج شدن از روال عادی زندگی. روش دیگر این است که کارهایی که همیشه انجام می‌داده‌اید را انجام ندهید، مسیر جدیدی برای برگشت به خانه خود انتخاب کنید، لباس‌های جدیدی بپوشید و کارهای جدید و خلاقانه‌ای انجام دهید. با اینکار دست از عادت‌های خود برداشته و یاد می‌گیرید که چطور خارج از عرف فکر کنید.
