در علم روانشناسی به پیام‌های غیرکلامی که توسط حالات بدن و رفتار بی‌کلام به دیگران می‌فرستیم، زبان بدن گفته می‌شود؛ پیام‌هایی که مجموعا از طریق حرکات بدن، حالات چهره، لحن و صدا و سایر اطلاعات ظاهری (مثل لباس، عطر، آرایش و…) منتقل می‌شود. در واقع زبان بدن مثل یک ارکستر بی صدا است و ما از این طریق، به طور پیوسته و بدون حرف زدن، در مورد افکار و احساساتمان به دیگران سیگنال می‌فرستیم.
در سال ۲۰۲۱، دو محقق به نام‌های مریم یونان و کریستی مارتیره دو مطالعه انجام دادند که بررسی کنند در دادگاه‌ها، دوست‌داشتنی بودن یک وکیل، تاثیری روی نظر هیات منصفه دارد یا نه. نتیجه قاطعانه نشان می‌داد که وکلای دوست‌داشتنی به طور قابل توجهی بیشتر موفق به متقاعد کردن هیات منصفه می‌شدند.
ما می‌توانیم با تغییر دادن چیزهای ساده‌ای در زبان بدنمان، به صورت خودکار دوست‌داشتنی‌تر و متقاعد کننده‌تر باشیم. همچنین با کمی تمرین، در خواندن آگاهانه‌ی زبان بدن دیگران نیز تسلط بیشتری پیدا کنیم. در این مقاله در مورد مفهوم زبان بدن در روانشناسی صحبت می‌کنیم و چهار زبان بدن بسیار قدرتمند را که جزو ویژگی افراد دوست داشتنی است یاد می‌گیریم.
زبان بدن و ناخودآگاهی
زبان بدن، بخش مهم دوست داشتنی بودن و متقاعدسازی است که البته خیلی‌وقت‌ها ناخودآگاه است. مثلا وقتی چشممان به راه خشک شده تا یک دوست بدقول از راه برسد، ممکن است بدون اینکه حواسمان باشد به شکلی عصبی روی پایمان ضربه بزنیم.
خواند زبان بدن دیگران هم ناخودآگاه اتفاق می‌افتد. مثلا ممکن است در اولین قرار ملاقات با یک شخص آگاهانه درک نکنیم که چرا یخ گفتگو آب نمی‌شود. اما ناخودآگاه ما پیام دست به سینه نشستن یا چشم‌هایی که از نگاه مستقیم فرار می‌کنند را می‌گیرد که نشانه‌های امتناع از خودافشاگری و صمیمیت هستند.
آشنایی با ۴ زبان بدن قدرتمند
زبان بدن در مورد هرکدام از بخش‌های بدنمان می‌تواند جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد. مثلا زبان بدن دست، زبان بدن نشستن یا زبان بدن صورت و … هرکدام از این‌ها الفبای متعددی برای یادگیری و تمرین دارند.
نوع دیگری از تقسیم‌بندی بر اساس مخاطب یا موقعیتی است که می‌خواهیم در آن تاثیرگذار ظاهر شویم. مثلا زبان بدن در روابط عاطفی، زبان بدن مردان، زبان بدن زنان، زبان بدن در مصاحبه کاری و….
اما اگر چند زبان بدن مهم برای دوست‌داشتنی‌تر و متقاعد کننده‌تر بودن را یاد بگیریم، فرقی نمی‌کند هدفمان کدام لایه از روابطمان است. این موارد به طور کلی می‌تواند برای ما تبدیل به عادت شوند و همیشه کار خودشان را می‌کنند.
۱. سر خود را کمی کج کنیم
وقت‌هایی که احساس امنیت می‌کنیم، به طور طبیعی سر خود را کج می‌کنیم. برای اینکه در این مورد مطمئن شوید، دفعه بعد که با اعضای نزدیک خانواده یا یکی از عزیزانمان بودیم، تعداد دفعاتی را که یک نفر بدون اینکه متوجه شود سرش را کج می‌کند، بررسی کنید. همچنین متوجه خواهیم شد که معمولا وقتی قربان صدقه‌ی یک نوزاد می‌رویم، سر خود را کج می‌کنیم.
این رفتار، بخشی از پاسخ مغز لیمبیک (limbic brain) ما است. کج شدن سر، رگ وریدی گردن که رگ حیاتی ماست را، آشکار می‌کند. این حالت از نظر فیزیکی ما را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار می‌دهد و به نشانه‌ای ناخودآگاه برای احترام و اعتماد تبدیل می‌شود. ما ناخودآگاه این آسیب‌پذیری را در اطراف نوزادان نشان می‌دهیم تا آنها احساس راحتی کنند. ما همچنین این پیام را برای کسانی که دوستشان داریم ارسال می‌کنیم تا، اعتماد و راحتی‌مان را در کنار آنها منتقل کنیم.
وقتی به دنبال متقاعد کردن کسی هستیم، اگر او کنار ما احساس امنیت کند، احتمال بیشتری دارد که به دیدگاه ما اهمیت دهد. کج کردن سر یک راه ساده برای نشان دادن توجه و مراقبت ما نسبت به دیگری است. این ژست ساده، به افراد دیگر نشان می‌دهد که ما به جای اینکه به چیزهای دیگر فکر کنیم، داریم به آنها گوش می‌دهیم.
۲. پا رو پا انداختن در حالت ایستاده
اگر احساس ناراحتی یا بی‌ثباتی کنیم، احتمالاً برای حفظ تعادل، پاهای خود را صاف و محکم روی زمین نگه می‌داریم. چه در نزدیکی لبه یک ساختمان بلند ایستاده باشیم و چه در یک موقعیت اجتماعی ناخوشایند. در این موقعیت‌ها میل به محکم ایستادن، به طور طبیعی اتفاق می‌افتد. چرا؟
هر دوی این موقعیت‌ها، واکنش جنگ یا گریز را در سیستم عصبی ما فعال می‌کنند. در چنین حالتی متوجه خواهیم شد، اینکه پاهایمان را صاف و محکم روی زمین بکاریم، یکی از راه‌هایی است که بدن ما به طور ناخودآگاه برای محافظت از خودش انجام می‌دهد.
عکسش هم صادق است. یعنی وقتی کاملاً احساس راحتی می‌کنیم، نرم‌تر روی پاهایمان می‌ایستیم و یک پا را روی دیگری می‌اندازیم. ناپایداری در روی پا ماندن، فقط در صورتی امکان‌پذیر است که کاملاً احساس امنیت کنیم. بنابراین اینکه هنگام ایستادن یکی از پاهایمان را روی دیگری بیندازیم، راه دیگری است که به دیگران نشان می‌دهد ما با ثبات و غیرتهدید کننده هستیم.
همچنین انعکاس بدن (مفهومی که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت) باعث می‌شود فردی که با او صحبت می‌کنیم آینه ما شود. وقتی مثل ما هنگام ایستادن یکی از پاهایش را روی دیگری بیندازد، خود به خود گارد دفاعی‌اش هم در گفت‌و گو پایین می‌آید. همانند کج کردن سر، این عمل به تداوم مکالمه کمک می‌کند. مکالمه طولانی‌تر به معنای داشتن زمان بیشتر برای برقراری ارتباط موثر به صورت رودررو است. یعنی همان چیزی که در ایجاد روابط حرفهای و روابط شخصی بسیار مهم است.
“انعکاس بدن” (body echoing)
“انعکاس بدن” (body echoing) پدیده ای است که در آن، افراد ناخودآگاه زبان بدن شخص دیگری را تکرار می‌کنند. به این حالت اثر آیینه‌ای هم می‌گویند. اگر متوجه شدیم چندین نفر در یک مکالمه سرشان را کج کرده‌اند، به احتمال زیاد خیلی در گفت‌وگو غرق شده‌اند و مکالمه‌شان بیشتر از حد عادی طول خواهد کشید.
۴. یک لبخند ساده
لبخند زدن یک کاریزما‌‌ساز قدرتمند است.
چه بخواهیم و چه نخواهیم، احساسات ما مسری هستند. از جمله حس شادی، که از طریق لبخند منتقل می‌شود. فقط به این فکر کنید که اخم کردن به کسی که لبخند می‌زند چقدر سخت است. وقتی کسی لبخند می‌زند، انتقال دهنده‌های عصبی مرتبط با کاهش اضطراب و افزایش شادی آزاد می‌شوند. بنابراین لبخند زدن در حین تعامل، نه تنها خلق و خوی خودمان را بهتر می‌کند، بلکه کاریزمای ما را افزایش می‌دهد. همچنین به طرف مقابل کمک می‌کند تا احساسات مثبت بیشتری هنگام تعامل با ما تجربه کند.
وقتی کسی تجربه و حس مثبتی از گفتگو با ما داشته باشد، بیشتر برایش دوست‌داشتنی و قابل اعتماد خواهیم بود. در این حالت خود به خود افراد می‌خواهند وقت بیشتری با ما بگذرانند و واقعا به ما گوش بدهند. همین لبخند ساده باعث می‌شود در تمام روابط خود، فرد متقاعد‌کننده‌تری باشیم. پس قدرت لبخند را دست کم نگیریم.
۴. تنظیم جهت پا به سمت مخاطب
تماشای جهت پاهای افراد در موقعیت‌های اجتماعی می‌تواند جالب باشد. در اغلب مواقع، جهت پای یک فرد نشان می‌دهد که ذهن او در کجا متمرکز است. اگر در هنگام گفتگو پای شخصی به سمت ما باشد، نشانه بسیار خوبی است از اینکه که او به آنچه می‌گوییم علاقه‌مند است. با این حال، اگر پاهای آنها به سمت ما نباشد، احتمالاً در آستانه خروج از گفتگو یا ترک کردن جمع هستند.
مانند حرکات قبلی زبان بدن که مرور کردیم، تنظیم کردن جهت پاهای خود به سمت کسی که با او در حال تعامل هستیم، او را به ادامه صحبت تشویق می‌کند. این یک راه موثر برای نشان دادن علاقه ما به شخص مقابلمان است و کمک می‌کند او را متقاعد کنیم.
سعی کنیم این چهار رفتار طبیعی را در خود و دیگران رعایت کنیم. ممکن است از کشف اینکه چطور زبان بدن ما با اطرافیانمان ارتباط برقرار می‌کند، شگفت‌زده شویم. می‌توانیم از این مهارت‌ها برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد افرادی که با آنها در تعامل هستیم و همچنین نحوه ابراز خود استفاده کنیم. هر چه بتوانیم خود را دوست داشتنی‌تر نشان دهیم، متقاعد کننده‌تر خواهیم بود.
نکاتی کلیدی در مورد زبان بدن
- خوب صحبت کردن و حرفهای به جا زدن مهم است، اما آنچه نهایتا کار ما را برای متقاعدسازی راه می‌اندازد، زبان بدن است.
- دوست‌داشتنی بودن کلید متقاعدسازی است. حتی هیئت منصفه دادگاه‌ها، دفاع وکیلای دوست‌داشتنی را بیشتر از سایر وکلا باور می‌کنند.
- کج کردن سر و پا روی پا انداختن در حالت ایستاده، تنظیم جهت پا به سمت مخاطب و لبخند زدن، نشان می‌دهد که ما داریم کاملا به مخاطبمان توجه نشان می‌دهیم و او به ادامه گفتگو با ما تشویق خواهد شد.
سخنی از کوچینگو
اگر زبان بدن را از حوزه ناخودآگاهی به حوزه خودآگاه بیاوریم، نه تنها به روابط مسلط‌تر خواهیم بود، بلکه یاد خواهیم گرفت چطور خلق‌و خوی خودمان را بهتر کنیم. ما با هدایت احساسات امنیت، ثبات و شادی به وسیله زبان بدن به دیگران، این احساسات را در خودمان هم به وجود می‌آوریم. یعنی تمام پیام‌های مثبتی که می‌خواهیم به دیگران بفرستیم، اول نصیب خودمان می‌شود و چه چیزی از این بهتر؟!
بنابراین شوق ما برای دوست داشتنی و متقاعد کننده بودن، باعث می‌شود حال خودمان هم بهتر شود.
زبان بدن تاثیر شگفت‌انگیزی در زندگی ما دارد اما نیاز به تمرین داریم. شاید لازم باشد سناریوهای مختلفی را به همراه یک مربی یا کوچ روابط پیاده کنیم تا مطمئن شویم، مطابق با هدفی که داریم، از آن درست استفاده می‌کنیم.
