کمال گرایی چیست؟ ( نشانه ها، انواع و راهکارهای غلبه بر کمال گرایی)

کمال گرایی چیست ؟ کمال گرایی خوب است یا بد ؟ نشانه های کمال گرایی چیست؟ انواع کمال گرایی کدامند؟ تفاوت کمال گرایی منفی (یا کمال گرایی افراطی) و کمال گرایی مثبت چیست ؟ درمان کمال گرایی چیست و به عنوان یک انسان کمال گرا باید چگونه بر کمال گرایی غلبه کنیم ؟

اگر شما هم سوالاتی شبیه به سوالات بالا دارید باید بدانید که کمال گرایی یک شمشیر دو لبه است؛ از طرفی می‌تواند به شما انگیزه بدهد تا شرایط زندگی، روابط بین فردی و موقعیت کاری خود را بهبود ببخشید و از طرفی می‌تواند باعث اضطراب، اختلال در زندگی و عدم تحرک شما شود.

در این مقاله سعی کرده‌ایم نگاهی همه چانبه به موضوع کمال گرایی داشته باشیم و در پایان راهکارهایی را برای غلبه بر کمال گرایی به شما ارائه دهیم. با ما همراه باشید.

کمال گرایی چیست؟

دیکشنری آکسفورد کمال گرایی (یا به انگلیسی Perfectionism) را اینگونه تعریف می‌کند:

میل به تعیین استانداردهایی بالا و سخت‌گیرانه به طوری که به پایینتر از آنها راضی نشویم.

اما برای اینکه مفهوم کمال گرایی را بهتر درک کنید پیش از هر چیز باید بدانید ریشه کمال گرایی چیست و چه کسانی کمال گرا محسوب می‌شوند.

روانشناسان می‌گویند تمایلات کمال گرایانه ریشه در ترس و ناامنی دارند. افراد کمال گرا نگرانند که اگر لحظه‌ای دست از تلاش بردارند به عملکرد و جایگاهشان برای همیشه لطمه وارد می‌شود. فردی که کمال گراست فشار بیش از حدی به خود وارد می‌کند، هیچگاه از عملکرد خود راضی نیست و همیشه باید در بهترین جایگاه باشد. مثلا تاجری را در نظر بگیرید که با این که از نظر مالی و جایگاه اجتماعی وضعیت خوبی دارد با وجود اینکه مدتهاست به یک سفر خانوادگی به دور از دغدغه‌های کاری نیاز دارد، اما از ترس اینکه با یک هفته غیبت بازار و جایگاهش را از دست خواهد داد، چنین اقدامی نمی‌کند.

یک انسان کمال گرا زمانی رضایت کامل دارد که در بالاترین جایگاه شغلی، روابط بین فردی و موقعیت مالی باشد؛ و از آنجایی که رسیدن به این جایگاه تقریبا غیر ممکن است اغلب انسان های کمال گرا به یک فرد مضطرب، ناامید، افسرده و ناراضی تبدیل می‌شوند.

کمال گرایی جنبه‌هایی مثبت و جنبه‌های منفی زیادی دارد. فرد کمال گرا می‌تواند از این حس در پیشبرد اهداف خود کمک بگیرد؛ اما باید سعی کند جنبه‌های منفی این تمایلات را کنار بگذارد.

اما پیش از هر چیز باید بدانید در چه صورتی شما فردی کمال گرا محسوب می‌شوید.

نشانه های کمال گرایی (۱۰ نشانه کمال گرایی)

زمانی که فردی از خود می‌پرسد که آیا کمال گرا هستم یا نه، به احتمال زیاد ممکن است کمال گرا باشد! اما این مشخص نمی‌کند که آیا به کمال گرایی شدید مبتلاست یا از جنبه‌های مثبت آن برای بهبود زندگی خود استفاده می‌کند.

کمال گرایان و افراد موفق شبیه هم هستند، اما تفاوت‌های اساسی و کلیدی با هم دارند. در ادامه ده مورد از نشانه‌ های کمال گرایی را بیان خواهیم کرد:

۱- نارضایتی مزمن

یک فرد کمال گرا و یک فرد موفق هر دو به سختی برای رسیدن به اهدافشان تلاش می‌کنند. فرد موفق از دستاوردهای خود، هر چند که کوچک باشند خوشحال می‌شود. این در حالی است که کمال گرا بودن بیش از حد، باعث می‌شود تا فرد این دستاوردها را نادیده گرفته و تا رسیدن کامل به نقطه‌ای که می‌خواهد، آرام نگیرد. کار کردن بیش از حد و ناراضی بودن باعث می‌شود اکثر افراد کمال گرا تعادل بین کار و زندگی نیز نداشته باشند.

۲-  انتقاد مداوم از خود و دیگران

افراد موفق به‌جای انتقاد از خود و دیگران به دستاوردهای خود افتخار می‌کنند و از دیگران در رسیدن به اهدافشان حمایت می‌کنند. اما فردی که به کمال‌گرایی  مبتلاست بیشتر نقاط منفی را می‌بیند و به‌طور مداوم از خود و دیگران انتقاد می‌کند. به طور مثال فردی را تصور کنید که با وجود اینکه در مسیر کاری خود نسبت به استانداردهای جامعه فردی موفق محسوب می‌شود اما به طور دائم این گفت‌وگوهای درونی در ذهنش شکل می‌گیرد:

• من می‌توانستم بهتر از این عمل کنم
• من در مقایسه با فلانی جایگاه مطلوبی ندارم
• خودم که می‌دانم چقدر ضعیف عمل کرده‌ام. دیگران حتما متوجه خوش شانس بودن من نیستند و موفقیت‌های من را ناشی از عملکردم می‌دانند.

به همین خاطر روانشناسان معتقدند که کمال گرایی با عزت نفس رابطه عکس دارد.

۳- ترس از شکست

یکی دیگر از علائم کمالگرایی این است که فرد کمال گرا ترس از شکست دارد زیرا بیش از حد روی نتایج سرمایه گذاری کرده است و از هیچ چیز به غیر از رسیدن به اهداف راضی نمی‌شود. شکست برای فرد مبتلا به کمال‌گرایی بسیار سخت و غیر قابل بخشش است؛ همین ترس باعث می‌شود گاهی شروع به حرکت نکند و ترس از تصمیم گیری داشته باشد.

۴- استانداردهای غیر واقعی

اهدافی که یک فرد موفق مشخص می‌کند قابل دسترس است. در مقابل اهداف افراد کمال‌گرا معقول و منطقی نیستند. به طور مثال یک فرد کمال‌گرا تصمیم می‌گیرد تا آخر سال هر ماه ۵ کیلوگرم از اضافه وزن خود را کاهش دهد و در انتها ۶۰ کیلوگرم لاغر شود، در صورتی که یک فرد موفق هدف ورزش کردن به اندازه ۶ ساعت در هفته را تعیین می‌کند تا به صورت تدریجی به فرم ایده‌آل خود نزدیک شود. همین استانداردها باعث می شود فرد در انتخاب مسیر شغلی، انتخاب مسیر درست برای روابط عاطفی و انتخاب شریک زندگی نیز دچار مشکل شود.

۵- تمرکز روی نتایج

یک فرد موفق از مسیری که برای رسیدن به هدف طی می‌کند نیز لذت می‌برد. اما کمال گرایی باعث می‌شود فرد جز نتیجه و هدف چیز دیگری را ندیده و حتی متوجه رشد و ترقی خود در مسیر رسیدن به هدفش نشود.

۶- افسردگی در صورت نرسیدن به اهداف

افراد موفق می‌توانند به سرعت ناامیدی و احساس غم پس از شکست‌ها را پشت سر بگذارند. اما کمال گرایی باعث می‌شود فرد پس از هربار نرسیدن به هدف، خود را شکست خورده تلقی کند. به‌طور کلی کمال گرایی و افسردگی باهم رابطه مستقیم دارد.

۷- به تعویق انداختن کارها

شاید برای شما هم سخت باشد که بدانید افراد کمال گرا بیشتر اهمال کاری می‌کنند. کمال گرایی منفی و ترس از شکست باعث می‌شود فرد هیچگاه شروع به حرکت نکند و دیرتر تصمیم گیری کند. این اهمال کاری خود باعث احساس شکست بیشتر شده و چرخه معیوبی را در زندگی فرد به وجود می‌آورد.

۸- انتقاد ناپذیری

انتقاد سازنده برای افراد موفق حکم اطلاعاتی ارزشمند را دارد. اما از آنجایی که هر چیز کوچکی برای فرد کمال گرا شکست محسوب شده و دردناک است، فرد پذیرنده انتقاد افراد نیست و به آن‌ها توجهی ندارد.

۹- عدم اعتماد به نفس

کمال گرایی باعث می‌شود فرد بیش از حد از خود انتقاد کند، خود را فردی شکست خورده دیده و از دستاوردهای خود خوشحال نشود. همه این‌ها باعث کاهش سطح اعتماد به نفس او می‌شوند.

۱۰- ترس احاطه شده

اهداف برای افراد موفق حکم انگیزه را داشته که آن‌ها را به حرکت وا می‌دارند. آن‌ها از هر حرکتی که به سمت هدف بر می‌دارند خوشحال می‌شوند. اما فرد کمال گرا با ترس احاطه شده است و حال خوش او با حس ترس نرسیدن به هدف جابجا شده است.

پارادوکس کمال گرایی

کمال گراها اکثر مواقع به دنبال این هستند که بهترین کار را ارائه دهند، بهترین عملکرد را داشته باشند یا بهترین تصمیم را بگیرند؛ با وجودی‌که معمولا به نسبت افراد عادی کارهای کمتری را به اتمام می‌رسانند. این یکی از پارادوکس‌های افراد کمال گراست و علت آن نیز این است که اکثر آن‌ها توصیه‌ها و پیشنهادات دیگران را قبول نمی‌کنند.

به همین دلیل زمانی‌که برای حل مشکلات یک فرد کمال گرا، راهکارهایی ارائه می‌دهید، با لیستی از دلایلی برای پاسخگو نبودن این دلایل روبرو می‌شوید. در مقابل می‌بینید که ماه‌ها می‌گذرد اما این افراد هنوز نتوانسته‌اند حتی یک قدم در راه حل مشکل خود بردارند.

جف بزوس، بنیانگذار آمازون معتقد است تصمیمات بهینه زمانی گرفته می‌شوند که فرد ۷۰ درصد اطلاعات لازم را داشته باشد. او اعتقاد دارد اگر با کمتر از ۷۰ درصد اطلاعات بخواهیم تصمیم بگیریم احتمالا تصمیم بدی خواهیم گرفت؛ اما عدم تصمیم گیری با بیش از ۷۰ درصد اطلاعات وقت تلف کردن است و احتمالا هیچ‌گاه به نتیجه نمی‌رسد. این در حالی است که مشکل افراد کمال گرا این است که بیش از اندازه برای تکمیل یک چیز و گرفتن یک تصمیم وقت می‌گذارند. این یکی دیگر از پارادوکس‌های افراد کمال گراست که معمولا باعث خستگی تصمیم گیری نیز می‌شود.

تفاوت کمال گرایی مثبت و منفی

نکته مهم دیگری که باید در مورد کمال‌گرایی بدانید این است که همه کمال گراها شبیه هم نیستند. در واقع می‌توانیم کمال گرایی را در دو دسته کمال گرایی منفی و کمال گرایی مثبت قرار دهیم.

افرادی با کمال گرایی منفی پذیرش کمتری در برابر دیگران دارند، هیچ چیز را کامل نمی‌دانند و به شکل وسواس گونه‌ای تصمیم گرفته و حرکت می‌کنند. اما افرادی که کمال گرایی مثبت دارند از حساسیت‌های خود در جهت مثبتش استفاده می‌کنند، تلاش بیش از حدی دارند که به آنچه می‌خواهند برسند و هر کاری را بر طبق استانداردهای خودش انجام دهند.

بنابراین کمال گرایی همیشه بد نیست و شما نباید روز به روز استانداردهای خود را کاهش داده و عادت کنید کارها را ناقص انجام دهید و تصمیمات سرسری بگیرید. شما می‌توانید هوشمندانه از کمال گرایی برای بهتر انجام دادن کارها نیز استفاده کرد.

انواع کمال گرایی

جدای از تقسیم بندی کمال گرایی در دو دسته کلی مثبت و منفی، انواع مختلفی از کمال‌گرایی وجود دارد که در ادامه در مورد آن‌ها به اختصار می‌خوانیم.

کمال گرایی خودمحور

برخی از افراد کمال گرا سعی دارند استانداردهای خود را به طرز وسواس گونه و غیر واقعی بالا ببرند. این وسواس می‌تواند در مورد ظاهر، سطح زندگی و میزان درآمد باشد. در همین راستا سطح خود سرزنشی و خود انتقادی آن‌ها زمانی که نمی‌توانند طبق برنامه‌های خود پیش بروند، به استانداردهایی که در ذهن دارند نزدیک شده و به اهدافشان برسند شما را شگفت زده خواهد کرد. در واقع آن‌ها هر اشتباهی را شرم آور و غیر قابل بخشش می‌دانند و حتی سال‌های سال به بدترین شکلی خود را بابت ان سرزنش می‌کنند.

کمال گرایی دیگر محور

برخی دیگر از افراد کمال گرا استانداردهای بالا و غیر واقعی برای اطرافیان خود در نظر می‌گیرند. این استانداردها به اندازه ای غیر منطقی و غیر واقعی هستند که رسیدن به آن‌ها برای افراد کامل، باهوش و بدون نقص نیز غیرممکن خواهد بود.

برای درک این موضوع کافیست به دوستی فکر کنید که مدام شما را برای ظاهر معمولی، اضافه وزن، اجتماعی نبودن و عدم موفقیت در برخی از رشته‌ها که در آن‌ها استعدادی ندارید سرزنش خواهد کرد.

کمال گرایی اجتماع محور

آخرین نوع کمال گرایی مربوط به افرادی است که فکر می‌کنند دیگران و جامعه استانداردهای غیرممکن و غیرواقعی برای آن‌ها در نظر گرفته‌اند. ذهن این افراد معمولا بسیار آشفته است، نمی‌توانند تصمیم بگیرند که چه چیزی برای آن‌ها خوب و چه چیزی بد است و در نهایت نمی‌توانند تغییر مسیر داده و آنچه را که دوست دارند انجام دهند.

بنابراین یک کمال گرای اجتماع محور ترجیح می‌دهد طبق خواسته دیگران رفتار کرده و عمل کند؛ چراکه به طور مداوم فکر می‌کند اطرافیان او را زیر نظر گرفته و قضاوت می‌کنند. این افراد معمولا با این دلیل که هرگز از دید دیگران خوب نیستند به سرعت در برابر خواسته‌هایشان تسلیم شده و زحمات خود را برای به دست آوردن آنچه می‌خواهند بی نتیجه می‌دانند.

کمال گرایی در یک دنیای غیرکامل

این سه نوع کمال گرایی که در بالا در موردشان خواندید یک وجه مشترک با هم دارند و آن هم تحمیل ایده آل‌های غیرواقعی به خود، به دیگری یا به اجتماع است. این در حالی است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که پر از تناقضات و نواقص است و یک کمال گرا گرایش دارد بدون اینکه واقعیت دنیا را درک کرده و شکل واقعی آن را ببیند، خود، دیگران و جامعه را بی‌عیب و نقص و کامل ببیند. مشکل زمانی تشدید می‌شود که آنچه یک کمال گرا می‌خواهد با اصول دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم در تناقض باشد.

چگونه بر کمال گرایی خود غلبه کنیم؟

شاید در نگاه اول یک فرد کمال گرا اعتماد به نفس بالا و مشکلات بسیار کمی داشته باشد؛ اما در واقع باید بدانید مقابله با کمال گرایی مزایای بسیاری مانند افزایش اعتماد به نفس، زندگی اجتماعی سالم‌تر و تعیین مسیر درست برای رسیدن به اهداف را به همراه دارد. در ادامه روش های غلبه بر کمال گرایی را با هم می‌خوانیم.

مقابله با کمال گرایی خود محور

اگر شما یک کمال گرای خود محور هستید بیشتر از دیگر کمال گرایان انسان دلسوز و مهربانی هستید؛ شما بیشتر سعی می‌کنید که خانواده، دوستان و اطرافیانتان را حمایت و تشویق کرده و به آن‌ها انگیزه بدهید. بنابراین اگر از آن‌ها کار احمقانه و اشتباهی سر بزند را سرزنششان نکرده و به آن‌ها برچسب نمی‌زنید. همین نشان می‌دهد که شما درک کرده‌اید که در جهان بی‌نظمی زندگی می‌کنید که گاهی نمی‌توانید شرایط را تغییر دهید. علاوه بر این می‌دانید که انسان‌ها کامل نیستند و ممکن است اشتباه کنند. پس چرا از این نکات برای درک بیشتر خود استفاده نمی‌کنید؟

برای مقابله با کمال گرایی خود محور باید در درجه اول یاد بگیرید که با خودتان مهربان‌تر باشید. باید با خودتان به گونه‌ای رفتار کنید که با دوستتان رفتار می‌کنید. زمانی که اشتباه می‌کنید فکر کنید دوستتان اشتباه کرده و فکر کنید در این شرایط باید به او چه بگویید و چطور به او دلداری و انگیزه بدهید.

غلبه بر کمال گرایی دیگر محور

برای مقابله با کمال گرایی دیگر محور در ابتدا باید درک کنید که معیارهای غیر واقعی شما باعث شده است صمیمیت و دوست داشتن را کمتر تجربه کنید. پس از آن باید درک کنید که شما انسان بی‌نقصی نیستید. شما نیز بارها و بارها اشتباه کرده‌اید و اطرافیانتان متواضعانه شما را بخشیده‌ اند. در حالی که شما بخشش را هیچگاه یاد نگرفته‌اید.

غلبه بر کمال گرایی اجتماع محور

اگر شما هم احساس ناتوانی می‌کنید، احساس می‌کنید همه معمولی‌ترین اظهارات و حرکتتان را قضاوت می‌کنند، دید بدی نسبت به تعاملات اجتماعی دارید و مدام خود را با احساس خجلالت و دوست نداشتن شکنجه می‌دهید باید بدانید احتمالا یک کمال گرای اجتماع محور هستید.

کمال گرایان اجتماع محور میل شدیدی به قربانی شدن دارند، در این صورت با مقصر دانستن دیگران، قضاوت‌ها و انتظارات آن‌ها در بروز اشتباهات، بار مسئولیت را از دوش خود بر می‌دارند. بنابراین بهتر است از همین لحظه مسئولیت تمام اتفاقاتی که در زندگی شما رخ می‌دهد را به عهده بگیرید.

قبل از اینکه شروع به شکایت کنید بدانید مسئولیت پذیری با مقصر بودن واقعی یکسان نیست. بنابراین در کنار مسئولیت پذیری باید بدانید مقصر شما نیستید که شرایط طبق خواسته شما نیست، افراد از شما انتظارات بی مورد دارند و شما را قضاوت می‌کنند، اما باید قبول کنید که این شما هستید که می‌توانید شرایط خوب و بد زندگی خود را رقم بزنید. بنابراین نباید به دیگران اجازه دهید که مانع شما در رسیدن به اهداف و داشتن یک زندگی بهتر شوند.

برای مدیریت کمال گرایی خود از چه افرادی کمک بگیریم؟

به طور کلی برای درمان کمال گرایی به تلاش و صبوری نیاز دارید. برای غلبه بر این موضوع می‌توانید از همراهی متخصصان مختلف در این زمینه کمک بگیرید. یکی از این متخصصان کوچ‌ها (یا مربیان) هستند.

ممکن است بخواهید در آینده‌ای کوتاه‌مدت به هدفی ارزشمند دست یابید، اما کمال گرایی را مانع خود می‌بینید. در چنین شرایطی یک کوچ به شما کمک می‌کند تا با مدیریت کمال گرایی خود قدم به قدم به هدف مهم و ارزشمند خود دست یابید.

همین حالا از طریق فرم زیر می‌توانید یک جلسه کوچینگ رایگان ثبت نام کنید. پس از آن مشاوران ما در اولین فرصت با شما تماس می‌گیرند:

پاسخ  به سوالات متداول