سبک های رهبری به رفتارهای مشخص یک رهبر در هنگام هدایت و مدیریت گروهی از افراد اشاره دارد. رهبران بزرگ می‌توانند الهام‌بخش جنبش‌های سیاسی و تغییرات اجتماعی باشند و دیگران را برای انجام وظایف، خلاقیت و نوآوری ترغیب کنند. اگر به افراد مشهوری که معمولا به عنوان رهبران بزرگ معرفی می‌شوند توجه کنید، بلافاصله متوجه می‌شوید که تفاوت‌های زیادی در نحوه رهبری آن‌ها وجود دارد.
خوشبختانه، محققان نظریه‌ها و چهارچوب‌های مختلفی را برای توصیف سبک های رهبری ارائه کرده‌اند که این امر امکان شناسایی و درک بهتر آن‌ها را برای ما فراهم می‌کند. در این مقاله، سبک‌های مختلف رهبری را معرفی کرده و به بررسی معایب و مزایای آن‌ها می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
انواع سبک های رهبری
در سال ۱۹۳۹ میلادی، گروهی از محققان به رهبری روانشناسی به نام کرت لوین (Kurt Lewin) شروع به شناسایی سبک‌های مختلف رهبری کردند. اگرچه بعدها محققان توانستند انواع متفاوت‌تری از سبک های رهبری را شناسایی کنند، اما این مطالعه اولیه که ۳ سبک اصلی رهبری یعنی رهبری اقتدارگرا، رهبری مشارکتی و رهبری تفویضی را معرفی کرد، بسیار تاثیرگذار بود.
در مطالعه لوین، دانش‌آموزان یک مدرسه به سه گروه که هر یک از آن‌ها به یکی از سبک‌های اقتدارگرا، مشارکتی یا تفویضی اختصاص داشت، تقسیم شدند. سپس همان‌طور که کودکان در حال انجام یک پروژه هنری بودند، محققان رفتار آن‌ها را در پاسخ به سبک‌های مختلف رهبری بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که رهبری مشارکتی یا دموکراتیک الهام‌بخش اعضای گروه است و باعث بهبود عملکرد آن‌ها می‌شود.
با ذکر این توضیحات، در ادامه شما را با ویژگی‌ها و مشخصات انوع سبک های رهبری آشنا خواهیم کرد.
۱. سبک رهبری اقتدارگرا (خودکامه)
رهبران اقتدارگرا که به عنوان رهبران خودکامه هم شناخته می‌شوند، انتظارات روشنی از آنچه که باید انجام شود و زمان و نحوه انجام آن دارند. در این سبک رهبری که بر دستورات رهبر و کنترل اعضای گروه متمرکز است، بین رهبر و اعضا مرزبندی واضحی وجود دارد. رهبران اقتدارگرا به طور مستقل تصمیم می‌گیرند. آن‌ها با سایر اعضای گروه مشورت نمی‌کنند یا به ندرت این کار را انجام می‌دهند.
محققان دریافته‌اند که تصمیمات رهبران خودکامه از خلاقیت کمتری برخوردار است. همچنین لوین به این نتیجه رسید که تغییر سبک رهبری خودکامه به سبک دموکراتیک دشوارتر از حالت برعکس آن است. معمولا سوء استفاده از این روش رهبری نوعی دیکتاتوری تلقی می‌شود.
مزایای رهبری اقتدارگرا
استفاده از سبک رهبری اقتدارگرا برای موقعیت‌هایی که زمان کمی برای تصمیم‌گیری گروهی وجود دارد یا برای جایی که رهبر آگاه‌ترین عضو گروه است، مناسب به نظر می‌رسد. وقتی یک موقعیت خاص مستلزم تصمیم‌گیری‌های سریع و اقدامات قاطع است یا قوانین و استانداردها باید به طور کامل رعایت شوند، سبک رهبری خودکامه می‌تواند موثر و سودمند باشد. از سایر مزایای این سبک رهبری که اغلب نادیده گرفته می‌شود، می‌توان به توانایی حفظ نظم اشاره کرد.
معایب رهبری اقتدارگرا
با این حال، سبک رهبری خودکامه تمایل به ایجاد محیط‌های ناکارآمد و حتی خصمانه دارد و اغلب اعضای گروه را در مقابل رهبر سلطه‌گر قرار می‌دهد. این سبک رهبری روی روحیه اعضای گروه تاثیر منفی دارد و نرخ تغییر و تحول کارکنان را افزایش می‌دهد.
۲. سبک رهبری مشارکتی (دموکراتیک)
مطالعه لوین نشان داد که رهبری مشارکتی، که به آن رهبری دموکراتیک هم گفته می‌شود، از مؤثرترین سبک های رهبری است. رهبران دموکراتیک اعضای گروه را راهنمایی می‌کنند و در عین حال به آن‌ها اجازه می‌دهند که در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داشته باشند. در مطالعه لوین که روی دانش‌آموزان انجام شد، کودکان این گروه نسبت به اعضای گروه اقتدارگرا بازده کمتری داشتند، اما مشارکت آن‌ها از کیفیت بالاتری برخوردار بود.
رهبران مشارکتی روی اعضای گروه متمرکز می‌شوند و به دیدگاه و نظر آن‌ها اهمیت می‌دهند، اما در فرآیند تصمیم‌گیری حرف آخر را می‌زنند. در نتیجه به حفظ روابط اعضای گروه با یکدیگر کمک کرده و انگیزه و خلاقیت آن‌ها را برای ادامه کار افزایش می‌دهند.
افرادی که زیر نظر چنین رهبرانی کار می‌کنند به خوبی با یکدیگر کنار می‌آیند، از یکدیگر حمایت می‌کنند و هنگام تصمیم‌گیری با سایر اعضای گروه مشورت می‌کنند. علاوه بر این رهبران دموکرات در اعضای گروه این حس را القا می‌کنند که آن‌ها بخش مهمی از تیم هستند. این امر افزایش رضایت شغلی را به دنبال دارد و تعهد افراد نسبت به گروه را تقویت می‌کند.
مزایای رهبری مشارکتی
- مشارکت اعضای گروه در تصمیم گیری
- بالا رفتن کیفیت مشارکت اعضای گروه
- افزایش خلاقیت و ایجاد انگیزه برای ادامه کار
معایب رهبری مشارکتی
کاهش بازدهی اعضای گروه
۳. سبک رهبری تفویضی (آزادمنشانه)
لوین دریافت که کودکان تحت رهبری تفویضی، که به عنوان رهبری آزادمنشانه هم شناخته می‌شود، کمترین بهره‌وری را در بین هر سه گروه دارند. همچنین آن‌ها همکاری زیادی از خود نشان نمی‌دهند، نمی‌توانند مستقل کار کنند و از رهبر درخواست‌های بیشتری دارند.
رهبران تفویضی خیلی کم اعضای گروه را راهنمایی می‌کنند یا تصمیم‌گیری را به اعضای گروه واگذار می‌کنند و اصلا آن‌ها را راهنمایی نمی‌کنند. این سبک رهبری می‌تواند در موقعیت‌هایی که گروه از متخصصان بسیار ماهر تشکیل شده است مفید باشد؛ اما در صورتی که اعضا از مهارت و دانش کافی برخوردار نباشند، مضر بوده و به تعریف نادرست نقش‌ها و کمبود انگیزه منجر می‌شود.
به عقیده لوین، رهبری تفویضی به شکل‌گیری گروه‌هایی منجر می‌شود که اعضای آن‌ها یکدیگر را به خاطر اشتباهات سرزنش می‌کنند، از پذیرش مسئولیت شخصی امتناع می‌ورزند، پیشرفت قابل توجهی ندارند و کار کمتری تولید می‌کنند.
مزایای رهبری تفویضی
در صورتی که اعضای گروه متخصصان ماهری باشند، این سبک از رهبری مفید خواهد بود.
معایب رهبری تفویضی
- کمترین بهره‌وری در بین انواع سبک های رهبری
- کاهش سطح همکاری بین اعضای گروه
- احساس عدم استقلال در انجام کارها
- تعریف نادرست نقش‌ها و کمبود انگیزه در بین اعضای تیم
علاوه بر سه سبک شناسایی شده توسط لوین و همکارانش، محققان سبک‌های دیگری را هم توصیف کردند که در این بخش به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
۴. سبک رهبری تحول آفرین
اگرچه هر یک از سبک های رهبری مزایا و معایب خاص خود را دارند، اما غالبا رهبری تحول آفرین به عنوان مؤثرترین سبک شناخته می‌شود. این سبک رهبری اولین بار در اواخر دهه ۱۹۷۰ ارائه شد و بعدها توسط محققی به نام برنارد ام باس (Bernard M. Bass) توسعه پیدا کرد.
رهبران تحول آفرین می‌توانند الهام‌بخش اعضای گروه باشند، انگیزه آن‌ها را افزایش دهند و به هدایت تغییرات مثبت در بین آن‌ها کمک کنند. این رهبران از نظر احساسی باهوش، پرشور و پرانرژی هستند. آن‌ها نه تنها به سازمان در دستیابی به اهدافش کمک می‌کنند، بلکه این فرصت را به اعضای گروه می‌دهند که پتانسیل خود را به حداکثر برسانند و مهارت‌هایشان را ارتقا دهند.
تحقیقات نشان داده‌اند که سبک رهبری تحول آفرین نسبت به سایر سبک های رهبری تاثیر بیشتری در بهبود رضایت گروهی و افزایش کارایی در محل کار دارد. علاوه بر این، در یک مطالعه مشخص شد که رهبری تحول آفرین به بهبود زندگی افراد در میان اعضای گروه منجر می‌شود.
۵. سبک رهبری تبادلی
سبک رهبری تبادلی به رابطه بین رهبر و اعضای گروه به عنوان یک معامله و تبادل نگاه می‌کند. در حقیقت، اعضای گروه با پذیرش یک سمت یا کار قبول می‌کنند که از رهبر برای انجام آن اطاعت کنند. در بیشتر موقعیت‌ها، این سبک رهبری شامل رابطه کارفرما-کارمند می‌شود که طی آن کارمند باید از دستورات کارفرما پیروی کرده و کاری را که به او محول شده است، به خوبی انجام دهد. کارفرما هم در قبال انجام وظیفه به کارمند دستمزد و پاداش می‌دهد و اگر عملکردش مطلوب نباشد، او را تنبیه می‌کند.
یکی از مزیت‌های اصلی سبک رهبری تبادلی این است که مسئولیت‌های افراد را به طور کامل مشخص می‌کند. در نتیجه، اعضای گروه به خوبی می‌دانند که چه کاری باید انجام دهند و در ازای آن چه چیزی دریافت خواهند کرد. این سبک شرایطی را برای رهبر فراهم می‌کند که بتواند در صورت نیاز روی کار اعضا نظارت داشته باشد و آن‌ها را هدایت کند.
از آنجاکه در سبک رهبری تبادلی عملکرد افراد بررسی می‌شود، اعضای گروه سعی می‌کنند وظایف خود را به خوبی انجام دهند تا پاداش بگیرند. یکی از بزرگ‌ترین معایب این سبک رهبری این است که تمایل به سرکوب خلاقیت و تفکر خارج از چهارچوب دارد.
۶. سبک رهبری موقعیتی
تئوری‌های رهبری موقعیتی بر تاثیر قابل توجه محیط و شرایط بر رهبری تاکید دارند. مدل هرسی و بلانچارد یکی از شناخته‌شده‌ترین نظریه‌های موقعیتی است. این مدل که اولین بار در سال ۱۹۶۹ منتشر شد، چهار سبک اصلی رهبری را توصیف می‌کند، از جمله:
- سبک گفتاری: به افراد گفته می‌شود که چه کاری انجام دهند.
- سبک فروش: رهبران اعضای گروه را متقاعد می‌کنند که ایده‌ها و نظرات آن‌ها را بخرند.
- سبک مشارکتی: به اعضای گروه اجازه داده می‌شود که در فرآیند تصمیم‌گیری نقش فعال‌تری ایفا کنند.
- سبک تفویضی: رهبر برای هدایت گروه یک رویکرد غیرمستقیم اتخاذ می‌کند و به اعضا این اجازه را می‌دهد که بیشتر تصمیمات را خودشان بگیرند.
بعدها، بلانچارد مدل اولیه هرسی و بلانچارد را گسترش داد تا نشان دهد که چگونه سطح توانایی‌ها و مهارت‌های اعضای گروه می‌تواند بر سبکی که باید توسط رهبران استفاده شود تاثیر بگذارد. بلانچارد همچنین چهار سبک مختلف رهبری را توصیف کرد:
- سبک دستوری: رهبر دستور می‌دهد و انتظار اطاعت دارد، اما کمک زیادی به اعضای گروه نمی‌کند.
- سبک مربیگری: هم فرمان‌های زیادی صادر می‌شود و هم اعضا مورد حمایت قرار می‌گیرند.
- سبک حمایتی: به اعضا کمک زیادی می‌شود، اما دستورات زیادی وجود ندارد.
- سبک تفویضی: رفتار رهبر چندان حمایت‌کننده نیست.
کلام پایانی
سبک رهبری به نحوه رفتار یک فرد در حین رهبری و هدایت یک گروه اشاره دارد. موثرترین رهبران کسانی هستند که می‌توانند نقاط ضعف و قوت خود را بشناسند و با توجه به نیازهای سازمان بهترین سبک رهبری را یاد بگیرند و تمرین کنند.
با یادگیری سبک های رهبری و همچنین درک ویژگی‌های مثبت خود و شناخت ویژگی‌هایی که نیاز به اصلاح دارند، می‌توانید الهام‌بخش اعضای گروه بوده و ارتباط بهتری با آن‌ها برقرار کنید. وقتی اعضای گروه بدانند که چه نوع رهبری هستید، در تعامل با شما احساس راحتی بیشتری خواهند داشت.
پاسخ به سوالات متداول
انواع سبک های رهبری در سازمان چیست؟
گروهی از روانشناسان به رهبری کرت لوین این سبک‌ها را به شش گروه افتدارگرا یا خودکامه، مشارکتی یا دموکراتیک، تفویضی یا آزادمنشانه، تحول آفرین، تبادلی و موقعیتی تقسیم کرده‌اند.
کدامیک از سبک‌های رهبری بهتر است؟
به طور دقیق نمی‌توان گفت یکی از سبک‌های مدیریتی بر بقیه آن‌ها برتری دارند. در کنار معایب و مزایایی که هر کدام دارند، مدیر یک سازمان، با توجه بر توانایی‌ها و شخصیتی که دارد می‌تواند از یک سبک رهبری بهره ببرد.
چطور نحوه مدیریت خود در یک سازمان را بهبود ببخشیم؟
در مورد سبک‌های مختلف مدیریتی در سازمان‌ها اطلاعات کافی داشته باشید، نقاط ضعف و قوت خود را در مدیریت بشناسید، نیازها و صحبت‌های کارکنان و کارمندان خود را گوش داده و با افراد متخصصی در این زمینه مشورت کنید. کوچینگ یکی از بهترین حوزه‌هایی است که می‌تواند از مدیران در این زمینه حمایت کند.
